Gagavuz Türkleri tarihi derin köklere sahip, zengin bir kültüre ve tarihe sahip olan etnik bir gruptur. Bu içeriğimizde Karadeniz’in kuzeyinden dolaşıp balkanlara inen ve zamanla Hristiyanlığı benimseyen Oğuz boylarının torunları olan Gagavuz Türklerinin tarihine yer verdik.
Gagavuz Türkleri, tarihsel kökenleriyle Orta Asya’dan Avrupa’ya uzanan bir yolculuğun kahramanlarıdır. Kendine özgü kültürleri, derinlemesine bir tarih ve geçmişten günümüze taşıdıkları benzersiz kimlikleriyle Gagavuzlar, Moldova’nın güneydoğusundaki Gagavuzya bölgesinde kök salmış, kendi hikayelerini yazmış bir topluluktur.
Ortodoks Hristiyan bir halk olan Gagavuz Türkleri, yüzlerce yıldır Balkanlarda yaşamış, dillerini ve kültürlerini korumayı başarmışlardır. Bugün bu eşsiz insanlar Türk, Avrupa, Müslüman ve Ortodoks dünyası arasında eşsiz bir konuma sahiptir.
Bu içeriğimizde Gagavuz Türklerinin tarihi serüvenini keşfedeceğiz, onların yaşadığı dönemlere tanıklık edeceğimiz bir yolculuğa çıkacağız.
İçerik Başlıkları
Gagavuz Türklerinin Tarihçesi
Gagavuzların kökeninin Oğuz kökenli bir Türk topluluğu olduğu yönündedir. Gagavuzların 11. yüzyılda Orta Asya’dan Balkanlara Karadeniz’in kuzeyinden geçerek geldikleri bilinmektedir. 14. yüzyılda Dobruca bölgesinin Osmanlı Devleti’ne bağlanmasıyla beraber Gagavuz Türkleri Osmanlı tebaası oldu. Böylelikle Osmanlı yönetimi altında yaşamaya devam etmişlerdir.
18. ve 19. yüzyıllarda Balkanlarda başlayan ve bağımsız olma hedefini güden hareketler sırasında Bulgarların baskısına dayanamayan Gagavuzlar, 1750-1846 yılları arasında Rusya’ya göç etmişler ve Tuna bölgelerine ve Besarabya’ya yerleşmişlerdir.
Gagavuz Türklerinin Ruslara Karşı Mücadelesi
Rusya İmparatorluğu, topraklarındaki Gagavuz halkına Ruslaştırma politikası uygulamıştır. Rusya İmparatorluğu’nun uyguladığı bu politikaya karşı milli kültür ve kimliklerini korumak amacıyla 6 Ocak 1906 tarihinde Gagavuz Türkleri Rusya İmparatorluğu’na karşı ayaklanmıştır.
Gagavuz Türklerinden çiftçiler, Çiftçiler Komitesi adlı bir komite kurmuşlardır. Bu komite Komrat bölgesinde Komrat Cumhuriyeti adlı bir devletin kurulduğunu duyurmuştur. Gagavuz Türklerinin kurduğu bu devlete diğer bölgelerden destek gelmemiştir.
12 Ocak 1906 tarihinde ayaklanmayı bastırmak için Rusya İmparatorluğu askerleri Komrat’a gelmişlerdir. Rusya İmparatorluğu askerleri bölgeyi hem işgal hem ilhak etmişlerdir. Bu askeri harekatlar sonucunda çok kısa süreli olan Komrat Cumhuriyeti tamamen yıkılmıştır.
Gagavuz Türkleri ve Hristiyanlık
Gagavuz Türklerinin çoğunluğu Ortodoks mezhebine bağlıdır. Ancak Ortodoks olmayan bir kısım Gagavuz da vardır.
Birçok Gagavuz Hristiyan olmalarına rağmen domuz eti yemezler ve ayrıca bir kısmı da erkek çocuklarını sünnet ettirmektedir.
Gagavuz İsmi Nereden Geliyor?
Gagavuz adı ilk defa 1817 tarihli Rus nüfus sayımındaki belgelerde geçmektedir. Türkiye’de ilk olarak İstoyan Cansızov’un “Balkan Şib-i Ceziresinde Türkler” (Tarih-i Osmanî Encümeni Mecmuası, c.17, İstanbul 1328) adlı makalesinde Gagavuzlardan bahsedilmiştir.
Gagavuzlar hakkında ilk önemli bilgileri veren Yaşar Nabi Nayır, Türk Gagauzlar olarak kaydettiği Gagavuz adının, Gök sözcüğünden gelen Gaga sözüyle Oğuz adının birleşmesinden meydana geldiğini, bunun için de bu Türklere Gök-Oğuz denilebileceğini söyler.
Gagavuzya’nın Kuruluşu
Gagavuzlar daha önce Sovyetlerde bir özerk devlet kurmak istedi ancak Sovyetler buna izin vermedi. Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’den ayrıldı ve 1990 – 1994 yılları arasında bağımsız olduktan sonra barışçıl bir şekilde Moldova’ya katıldı.
Moldova’ya bağlı olarak 23 Aralık 1994 tarihinde özerk bölge olacaklarına dair antlaşma imzalandı. 14 Ocak 1995 tarihinde ise Gagavuzya (Gagavuz Özerk Bölgesi) olarak Moldova’ya bağlı bir şekilde kuruldu.
Gagavuzya’da Yönetim, Moldova Cumhuriyeti Anayasası, “Gagavuz Yeri Özel Hukuki Statüsü” Kanunu, Gagavuz Ana Kanunu ve Gagavuz Halk Topluluğunun çıkardığı yerel kanunlara göre yürütülmektedir.
Moldova Cumhuriyeti’nin bağımsız devlet olarak statüsü değiştirilmesi üzerine Gagavuz halkı kendi kaderini tayin etme hakkına sahiptir. Gagavuzya; siyaset, ekonomi ve kültür konuları ile ilgili sorunları Gagavuzya Özel Hukuki Statüsü Kanununun verdiği yetkiler çerçevesinde bağımsız olarak çözmektedir. Gagavuzya, kendi millî simgelerine sahiptir, arması, bayrağı ve marşı vardır.
Gagavuzya Başkenti Olan Komrat Şehrinin Tarihi
Bu bölgedeki ilk yerleşmelerin 1443’e kadar dayandığı görülmektedir. Komrat, 1789’dan beri yerleşim yeri kimliğinde olmakla birlikte resmi olarak 1957’de kasaba statüsünü kazanmıştır. Bunda SSCB Moldovası Dönemi’nde gelişen şarap ve geleneksel giyim fabrikalarının ekonomik bir gelişmişlik sağlaması etkili olmuştur.
Komrat’ta çok kısa süre yaşayabilen bir cumhuriyet kurulmuştur. Bu devlet, Gagavuz Türklerinden çiftçiler tarafından teşkilatlandırılsa da Rusya kısa sürede bölgedeki egemenliğini sağlamıştır.
Sovyetler Birliğinin dağılması ile; Moldova 1991 yılında bağımsızlığını kazanmıştır. 1995 yılında Gagavuzya Özerk Bölgesi kurulmasıyla bu şehir Gagavuzya Özerk Bölgesi’nin başkenti olmuştur.
Gagavuz Türkleri Günümüzde Nerelerde Yaşıyor?
Büyük bir kısmı Moldova toprakları içinde yer alan Gagavuzya da yaşarlar. Gagavuzya yüzölçümü 1.850 kilometrekaredir. Komrat, Çadır-Lunga, Vulkaneşti olmak üzere üç büyük kenti vardır. Nüfusu yaklaşık olarak 224 bin civarındadır. 29 köyü vardır. Nüfusun çoğu köylerde yaşar. Bu köylerinin kiminin nüfusu 9 bine kadar çıkar.
Gagavuz Türklerinin bir kısmı da Ukrayna, Romanya, Bulgaristan, Belarus, Estonya, Rusya, Litvanya ve Yunanistan’da yaşadıkları tahmin ediliyor.
Bu içeriğimizde Türk, Avrupa, Müslüman ve Ortodoks dünyası arasında eşsiz bir konuma sahip olan Gagavuz Türklerinin tarihine değindik.
Ayrıca bu tarz içerikler ilginizi çekiyorsa ”Tarihteki ilk Türk Cumhuriyeti: Batı Trakya Türk Cumhuriyeti” adlı içeriğimize göz atabilirsiniz.
