Her yıl binlerce yeni yerli kitap ve birbirinden değerli çeviri çocuk kitapları yayımlanmaktadır. Ancak sadece ticari bir anlayışla, nitelik olarak zayıf ya da sadece bir eğitim materyali gibi düşünülmüş birçok kitap var. İyi bir çocuk kitabı nedir, nasıl seçilmelidir, çocuğu kitapla buluşturan seçenekler nelerdir? Hepsi bu yazıda.
Çocukların yetişkinlerden farklı fiziksel, davranışsal ve psikolojik özellikleri olduğu; sürekli büyüme ve gelişme gösterdikleri bilincinin yerleşmesi, toplumun çocuklarla ilgili konulara ilişkin sorumluluklar yüklenmesi, özellikle de çekirdek aile içinde çocuğun değişen konumu; onun estetik gereksinmelerini merkeze alan bu edebiyat alanını ortaya çıkarmıştır. Modernizmle birlikte artık bir özne olarak var olan çocuğun estetik beğenisi; çocuklar için yazılan kitaplarla hem anlaşılmaya, yorumlanmaya çalışılmış hem de çocuğun estetik ufkunu genişletmek amaçlanmıştır.
İçerik Başlıkları
Çocuklara Uygun Kitap Türleri Nelerdir?
Bir çocuk için en doğru kitap; yaşına uygun, ilgi alanlarıyla örtüşen ve edebiyatla güçlü bağı olan kitaptır. Çocuklar kitapları, içerik ve anlatım özellikleriyle her geçen gün değişip dönüşürken, fiziksel özellikleriyle de özellikle de dijital olanaklar sayesinde hızlı bir değişim geçirmektedir. Birbirinden şahane illüstrasyonlarla görsel estetik harikası resimli kitaplar, masal kitapları, öykü, şiir ve romanlar, çizgi romanlar, mangalar, sözsüz kitaplar, grafik romanlar, e-kitap, sesli kitap gibi türlerle çocuklara sayısız imkan sunmaktadır.
Çocuk Kitaplarında Bulunması Gereken Özellikler Nelerdir?
İyi bir çocuk kitabı, her şeyden önce iyi bir edebi metne ve görsel kurguya sahiptir. Özellikle erken çocukluk döneminde (0-6 yaş) resmin anlatım dilinden geniş ölçüde faydalanılır. Nitelikli çocuk kitapları, tıpkı nitelikli yetişkin kitapları gibi güçlü edebiyat metinleridir. Çocuğun yaşı büyüdükçe görsel kurgunun fiziksel olarak azaldığını, anlatım özelliklerinin farklılaştığını ve konuların değiştiğini de unutmamak lazım. Yine bu bağlamda çocuğun anlayış ve kavrayışına uygunluk yani çocuğa görelik ilkesi bir çocuk kitabının olmazsa olmazıdır.
Ciddiyetin sınırlarını zorlamak, farklı bakış açılarını eğlenceli ve çocuğa özgü bir ironiyle verebilmek için mizah çok önemli bir unsurdur. İyi çocuk kitaplarının olmazsa olmazı değildir ama olursa şahanesidir, tadına doyum olmazıdır.
Çocuklar İçin Kitap Seçerken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Çocukların kitapla buluşması biz büyüklerinkinden çok farklıdır. Onları kitaplarla buluşturan bir otorite, aracı ya da karar verici dediğimiz aile ve öğretmenler vardır. Bu aracıların çocuklar için en iyi, en doğru kitabı seçebilmesi için asgari düzeyde bir bilince sahip olması; çocukların kendi seçimlerini yapabilmesine de olanak sağlayan bir bakış açısı geliştirmeleri çok önemlidir. O zaman çocuklar için kitap seçerken dikkat edilmesi gerekenleri listeleyelim:
1. Yaşa Uygunluk
Çocuğunuza kitap seçerken dikkat etmeniz gereken ilk şey çocuğunuzun yaşıdır. Çünkü çocuğunuza dünyanın en harika kitabını bile seçmiş olsanız onun anlama ve kavrama düzeyinin üstünde olan ya da altında kalan bir kitap çocuğunuza hiçbir şey ifade etmeyecektir. Çocuklar 8-9 yaşına kadar bol resimli kitaplardan hoşlanırlar. 11-12 yaştan sonra ise eğer okudukları kitap manga, çizgi roman, grafik roman vs. değilse genellikle resim istemezler ve hatta kalın kitapları tercih ederler.
2. İlgi Alanları
Seçtiğiniz kitap çocuğunuzun ilgi alanlarıyla uyumlu olmalıdır. Özellikle erken çocukluk dönemi diye adlandırdığımız dönemde yani çocuğun kitaplarla buluştuğu ilk yaşlarda okumayı ve kitabı sevdirmek için bu çok önemlidir. Kitapevlerinin resimli kitap stantlarında gidip çocuğunuzla birlikte kitapları inceleyebilirsiniz. Çocuğunuz ilgi duyduğu nesneler, hayvanlar veya başka şeylerle ilgili görsellere tepkisiz kalamaz. Bir de bakmışsınız ilk kitabını kendisi seçmiş bile.
Çocuklar büyüdükçe anne baba telkinlerinden daha fazla rahatsız olurlar. Okudukları kitabın kendi özel alanı olduğunu düşünürler ve anne babaların müdahaleci tavırlarından hoşlanmazlar. Bunu da göz önünde bulundurarak dayatmacı bir anlayıştan uzak ancak çocuğa nitelikli örnekleri de seçenek olarak sunmak önemlidir.
3. Öğreticilik
Birçok anne babanın çocuğuna kitap seçerken yaptığı en önemli hatalardan biri de “öğretici kitap” arama tutumudur. Öğretmenlere, kitap satın aldıkları yerlere bunu sorup dururlar. Oysa büyük bir yanılgı içindedirler. Öğretici, buyurgan dil kullanan kitapları bırakın satın almayı bu tip kitapları çocuklarınızdan uzak tutun. İyi bir çocuk kitabı didaktik olamaz. Kitap seçerken temel kriteriniz “öğreticilik” ise bunun “ders kitabı” okutmaktan hiçbir farkı kalmadığını bilmelisiniz.
4. Pedagojik Kaygılar
Anne babaların içine düştükleri bir diğer yanılgı da kitap seçerken pedagog mührü aramaktır. Çocuğunuza kitap seçerken onu sanatla tanıştırdığınızın farkında olmanız çok önemlidir. Pedagojik kaygılardan uzak durun. Kitabın orasını burasını çevirip ısrarla “pedagog onayı” aramayın. Pedagoglar, çocuklara ve çocukların anne babalarına psikolojik destek sunan kimselerdir; bir edebiyat kitabının kalitesini ölçümleyen otoriteler değildirler. Yayınevlerinin bunu bir satış taktiği olarak kullandığı bilinmelidir.
5. Yayınevi Tercihi
Nitelikli yerli ve tercüme eserleri basan, yayın programında bundan taviz vermeyen yayınevlerinin sosyal medya hesaplarını takibe alabilirsiniz. Nitelikli çocuk yayıncılığı yapmaya çalışan yayınevleri; ideolojik, önyargılı, siyasi ve dini telkinleri anlatmak için yazılmış çocuk kitaplarını basmaktan çoğunlukla uzak dururlar. İçeriği bu tip telkinlerle dolu kitaplar hem çocuğun gelişim özellikleri açısından sıkıntılı hem de edebiyatı araçsallaştırması bakımından son derece sıkıcıdır.
6. Cinsiyetçi Yaklaşım
Çocuğunuza kitap seçerken kesinlikle uzak durmanız gereken diğer bir önemli husus da cinsiyetçi bakış açısıdır. Kız kitabı diye pembeli prensesli; erkek kitabı diye toplu, uçan tekmeli kapak görseli olan kitaplar genellikle ticari amaçlı kitaplardır. Çizimleri yaratıcılıktan uzak, metinleri çoğunlukla vasattır.
7. Çizgi Romanlar, Mangalar
Çizgi romanlar, mangalar çocukların okumayı en sevdiği kitap türlerindendir. Anne babalar hatta öğretmenler çizgi romanlara karşı ön yargılıdır. Oysa çizgi romanalar öcü değildir, çocuğunuz seviyorsa bunu ondan esirgemeyin. Birçok çizgi roman ya da manga son derece ilham vericidir, ayrıca okumayı sevdirmeye birebirdir.
8. Klasik Çocuk Kitapları
Klasik çocuk kitapları her zaman vazgeçilmezdir, onların lezzeti bir başkadır. Tom Sawyer, Küçük Kara Balık, Ay’a Yolculuk, Küçük Prens, Demiryolu Çocukları, Güliver’in Gezileri ve daha nicesi… Ayrıca iyi kitaplar zamana yenilmezler, klasikler arasına girmiş çocuk kitaplarını çocuğunuzun kütüphanesine katmaya çalışın.
Son olarak çocuğunuza iyi kitapları seçmenin zor gibi görünen ama aslında en kolay yolu, sizin de iyi birer okur olmanızdır.
Ayrıca bu tarz içerikler ilginizi çekiyorsa yine sitemizde yer alan “Füsun Çetinel ile Çocuk Edebiyatı Söyleşisi” adlı söyleşimize göz atabilirsiniz.
