1946 yılında Isidore Isou’nun öncülüğünde ortaya çıkmış başkaldırıcı ve buyurgan nitelikteki letrizm akımına, letrizmin özelliklerine ve temsilcilerine yer verdik!
Edebiyat tarihinin neredeyse her evresinde sanatçının yeni anlamlar ve yapılar aradığı görülür. Letrizm akımı da bu anlam arayışları ve yenilik arzusunun bir neticesi olarak ortaya çıkan yazın akımlarından biridir.
İçerik Başlıkları
Letrizm Nedir?
Letrizm şiirde kelime yerine harfi esas alan bir edebiyat akımıdır. Türkçeye “harfçilik” olarak geçen bu akımın adı Fransızca harf anlamına gelen “lettre” sözcüğünden türetilmiştir.
II. Dünya Savaşı sonrasındaki toplumsal çöküntüyü yaşayan genç kuşaktan biri olan Romen asıllı Isidore Isou öncülüğünde 1946’da ortaya çıkmıştır.
Letrizm şiirde en küçük birim olarak kelimeyi oluşturan harflerin kabul edilmesi ve anlamı reddederek müzikaliteye dayalı metinler oluşturulmasıdır.
Bu görüşün altında yatan temel sebep ise dilin tarihsel süreçte saflığını yitirdiğinin düşünülmesidir. İşte letrist şiire göre dilin saflığını geri kazanabilmesi için harf düzeyine indirgenmesi gerekir.
Letrizm Akımının Özellikleri
- Yalnızca edebiyatla sınırlı kalmayıp resme, müziğe, sinemaya ve dansa varasıya birçok sanat dalına etki eden letrizm daha ziyade şiirde etkili olmuştur.
- Letrizm özellikleri, yeni ifade yollarının araştırılmasıyla dilin ve şiirin işlevlerinin yeniden belirlenmesine dayanır. Öyle ki akımın öncüsü Isidore Isou harf olmayan hiçbir şeyin tinsel olarak da var olamayacağını söyler.
- Letrist şairler gelenekte var olan her şeye karşı çıkmayı ilke edinirler. Bu yönden kelimelerin anlamlarına dahi şüpheyle yaklaşarak harflere ve seslere odaklanırlar. Dolayısıyla müzikaliteye dayalı bir şiir ortaya koyarak anlam ve ahengi seslerle sağlarlar.
- Letrizm özelliklerini yansıtan bir şiir, yan yana getirilen farklı harflerin ya da tekrar edilen harflerin büyüklü küçüklü yazımlarından ve dize kırılmalarından oluşur.
- Letristler yirmi dört harften oluşan alfabeye on dokuz harf daha eklemişlerdir. Isidore Isou, bundaki amaçlarını mevcut dilin geleneksel işleyişini reddederek bir gün ortaya çıkabilecek sözlere yararlı olabilmeyle açıklar.
- Letrizm akımı, Dadaizm ve Sürrealizm akımının önemli ölçüde etkisinde kalmıştır. Geleneği kabul etmeme noktasında fikir benzerliği gösterirler. Ancak letrist şairlerin, şiirin edebiyatla bağı olmadığını savunmasıyla letrizm anlam yönünden diğer akımlardan ayrışır.
Letrizm Akımının Temsilcileri
1. Isidore Isou
1925-2007 yılları arasında yaşamış olan Romen şair Isidore Isou, letrizm akımının kurucusudur. Letrizm akımı, tüm sanat dallarında olmakla birlikte özellikle edebiyat ve şiirde sarsıcı bir yenilik yapma fikrinden doğmuştur.
2. Gabriel Pomerand
1926-1972 yılları arasında yaşamış olan Gabriel Pomerand, II. Dünya Savaşının ardından Paris’e dönerek burada Isidore Isou ile tanışmış ve letrizmin öncülerinden biri olmuştur.
3. Maurice Lemaître
1926-2018 yılları arasında yaşamını sürdürmüş olan Maurice Lemaître, 1949’da Isidore Isou ile tanışarak letrizm temsilcileri arasına girmiştir. 2000’lerde letrizmden uzaklaşmaya başlayan Maurice Lemaître resim, müzik, şiir, fotoğraf, heykel ve sinema gibi birçok alanda çalışmalar üretmiştir.
4. François Dufrêne
1930-1982 yılları arasında yaşamış olan François Dufrêne, 1946’da letristlere katılmıştır. Sound Poetry öncüsü olarak bilinir. Bununla birlikte ultra-letrist olarak nitelendirilir.
Ayrıca Türk edebiyatında letrizm temsilcilerine dahil edilecek bir şahsiyet olmamakla birlikte II. Yeni şairlerinden İlhan Berk’in şiirlerinde letrizm etkilerine rastlamak mümkündür.
Letrizm Şiir Örneği
Letrizm temsilcilerinden François Dufrêne tarafından yazılmış olan “Danse De Lutın” adlı şiirden alıntılanan son kısım “Letrizm nedir?” sorusuna yanıt oluşturacak niteliktedir:
V
(Diminuendo, relentendo)
Vli Zlideline
Djilce, djilce, djilce, djilce, djilce
Jalce, jalce, jalce, jalce, jalce
Yulce, yulce, yulce;
Dolce, Dolce.
Yââse folce…
Dolce.. Dolce..
Dolce
Son olarak bu içerik ilginizi çektiyse “Ünanimizm Nedir? Özellikleri ve Temsilcileri Kimlerdir?” adlı yazımızı inceleyebilirsiniz.
