Anti Sanat Akımı Dadaizm’den 5 Önemli Sanat Eseri

Savaş karşıtı olarak ortaya çıkan  dada akımı, tüm geleneksel sanat ve estetik kurallarını reddetmiştir. Mantık ve rasyonelliğe inat akıl dışını savunmuştur. Sanat karşıtlığıyla da olay yaratan bu akımın en dikkat çeken 5 eserini sizler için inceledik.

Dadaizm, 1916-1922 yılları arasında Zürih’te ortaya çıkan bir sanat akımıdır. ”İnsanlar savaşta birbirini öldürürken güzel sanat eserleri yapmamızın ne anlamı var ki” düşüncesiyle yola çıkmıştır ve geleneksel kalıpları yıkmayı hedeflemiştir.

Aklın tükenmişliğini ifade etmek adına aklın tam zıttına yani ‘’akıl dışına’’ önem verir ve eserlerinde aklın tükenmişliğini yansıtmak ister.

Bazı rivayetlere göre akımın öncüsü olan sanatçıların Almanca-Fransızca bir sözlükten rastgele seçtikleri “Dada” kelimesi ile bu akıma bir isim vermişlerdir. Dada’nın anlamı kelime olarak biraz çelişkilidir; Fransızca ‘’oyuncak at’’, Rumence ‘’evet’’ anlamlarına gelir.

Dada kelimesinin bu akıma hayat vermesinin nedeni bu anlamlar mıdır yoksa bir bebeğin ilk sesleri olan ‘’da..da’’ mıdır bilinmez. Önemli olan Dada’nın “sanattaki yeni”nin anlamı olmasıdır.

1. Zamanımızın Ruhu: Mekanik Kafa

Raoul Hausmann’ın buluntu nesnelerle ortaya koyduğu ‘’Mekanik Kafalar’’ adlı asemblajı aklın iflasına ve tükenmişliğine  yönelik en simgesel yapıtlardan biri olarak günümüze kalmıştır. Bu eser, savaş ve saldırganlık ruhunun bir tür simgesidir.

Hausmann, bu yüzü kendisi yapmamış berberlerin peruk takmak için kullandığı tahta kafayı kullanmıştır. Eserin gözlerindeki boş bakışlar nöbet tutan askerlerin dikkat kesilmiş bakışını andırır. Aynı üniformayı giymiş yüzlerce askerden sadece biri gibi.

Mekanik Kafa’nın kulakları olarak bir yanda fotoğraf makinesinin parçası diğer yanda ise daktilo silindiri bulunur. Hausmann, bunları kullanarak ‘’fikirlerin insanın kafasına zorla sokulmasını’’ kast ediyordur. Yani hiçbir düşünce, bireysel fikir ve ruh olmadan. Bireysellik olmadığını kafanın üzerindeki ‘’22’’ sayısından da anlayabiliriz.

Kafanın üzerindeki mezura rasyonel aklı simgelerken tepesindeki metal üzerinde kalp bulunan bardak ise insanlığa dair tek şeydir. Bu bardak insan kalbinin yerini de mekanikleşmenin alabileceğini anlatır.

Hausmann’ın  bu buluntu nesneleri bir araya getirmesinin nedeni ‘’önemsiz dış etkenlerle şekillenen insan bilincini’’ gözler önüne sermektir.

2. Çeşme

Marcel Duchamp, çok genç yaşta sanattaki geleneksel kurallardan kopmuş bir sanatçıdır ve dadaizmin en önemli isimlerinden biridir.

1917 yılında altı dolar ödeyen her sanatçının katılabileceği jürili sergiye bir pisuvar gönderilmiştir.

Jürilerin tüm eserleri kabul etmesi gerekirken bu eser reddedilmiştir ve aniden ortadan kaybolmuştur. Şu anda sergilenmekte olan “Çeşme” eseri ise 1964’te yapılmıştır. Daha doğrusu Duchamp, Moot’s adındaki tedarikçiye gidip satın almıştır.

Duchamp tedarikçiden satın aldığı bir pisuvarı sanatçı tarzını kullanarak bir sanat eserine çevirmiştir. Yan yatırmış, takma adla imzalamış ve tarih atmıştır.

Duchamp,  pisuvarı farklı bir açıdan görmemizi istemiştir, estetik bir obje görmemizi değil. Sanatın ne olduğu ve sanatçının ne yaptığıyla ilgili o soruyu sormamızı istemiştir. Sanat, sanatçının eliyle mi yapılmak zorundadır? Bu sorunun cevabını bizlere en absürt şekilde vermiştir.

3.Hannah Höch’ün Kolaj Çalışması

Yapımı 1919’dan 1920’ye kadar süren bu eserin çok uzun bir başlığı vardır; ‘’Mutfak Bıçağıyla Kesilmiş Almanya’nın Son Weimar Bira Göbeği Kültür Gözünden Dada.’’ İlk uluslararası Dada fuarında sergilenmiştir.

Höch, eserinde o dönemin siyasi karmaşasına değinmiştir. Tüm dünyanın odaklanmış olduğu uzun savaştan kaynaklanan zıtlık ve sonunda tamamen çöküş burada çok güzel anlatılmıştır.

Kolajdaki fotoğrafların çoğu gazete ve dergilerden gelmiştir yani hepsi güncel ve o anda geçerlidir. Sanatçı sadece onları yeniden düzenlemiştir.

Sanatçı, eserine imza atmak yerine sağ alt köşeye kendi portresini yapıştırmıştır, bunu da o zamanlar Avrupa’da kadınlara oy hakkı tanıyan ülkelerin haritasının yanına eklemiştir. Bu da bize Höch’ün, sanat dünyası ve toplumda kadının rolünü düşündüğünü anlatan bir işarettir.

Kolajın sağ üst köşesi anti-dadaistlerdir; politikacılar ve eski siyasetçiler. Sağ alt köşede ise dadaistleri görüyoruz. Bu köşede Höch’ün portresini ve Raoul Hausmann, John Heartfield gibi diğer dadaistler yer alır.

4. Rastgelelik Kuralına Göre Düzenlenmiş Kolaj

1916 – 1917 yılları arasında Birinci Dünya Savaşının baş göstermeye başladığı zamanlarda Zürih’te Hans Arp olarak da bilinen Jean Arp tarafından yapılmıştır. İsimsiz bir eser olmasına rağmen ”Rastgelelik Kuralına Göre Düzenlenmiş Kolaj” olarak bilinir.

Bir parça el işi kağıdı üzerinde krem rengi ve koyu mavi kareler resmin içine rastgele atılmış ve yüzeye dağıtılmıştır. Kontrolü bilinçli olarak bırakmışlardır.

Dada’nın ne kadar radikal olduğunu bu eserde görebiliyoruz. Hiçbir sanatsal niyetle hazırlanmamıştır. Bu eser bir çeşit anti-sanattır. Sanatın gerçek anlamı ve amacından tamamen uzaktır.

Arp’a göre ürettikleri kolajlar rastgelelik kuralına göre düzenlenmiş akıl dışılıktır. İnsanlar savaşa çağrılıyor ve cepheye gönderiliyorlardı. Yaşıyor, ölüyor ve acı çekiyorlardı. Tüm bunlar rastgele ve şansa bağlı bir şekilde gerçekleşiyordu.

5. L.H.O.O.Q.

Dadaizmden bahsederken Marcel Duchamp’ın bıyıklı Mona Lisa’sından bahsetmeden olmaz. İddialara göre ‘’L.H.O.O.Q.’’ bu harfler Fransızcada sırasıyla okunduğunda ”elle a chaud au cul” sesleri duyuluyor bu da ‘’kızın ateşli kalçaları var’’ gibi bir anlama geliyor.

Dadaizm, sanatsal geleneklerle bilinçli olarak alay edenlerin akımıdır bunu da Duchamp’ın bu eserinde görmekteyiz.

Duchamp’ın ‘’Çeşme’’ eserinde de fark ettiğimiz gibi sanatçı hazır olan yapımların üzerinde oynuyor. Aynısı bu eser için de geçerli Da Vinci’nin Mona Lisa eserine sakal ve bıyık çizerek sanatsal tarzını ortaya koymuştur. Her gazete ve dergi için farklı tarzda sakal ve bıyık eklediği için bu eserin yüzden farklı çeşidi bulunur.

Duchamp’ın buradaki amacı sanatı geleneksel zevk ve estetiğin sınırlarından kurtarmaktır.

Sık sık tartışma ve provokasyon kullanarak, değişime ilham vermeyi ve toplumu kendi zamanında sanatın ne olduğu fikrini sorgulatmayı ummuştur.

Bu yazı ilginizi çektiyse yine sitemizde bulunan ”Salvador Dali Kimdir? Hayatı, Karakteri ve Eserleri” adlı yazıya göz atabilirsiniz.