Bulutların nasıl oluştuğuna; bulut hareketlerinin ve şekillerinin hangi anlamlara geldiğine, bulutların isimlerine ve en çok rastlanılan bulut türlerine, yağış getiren bulutlara; sizi evinizin meteoroloğu yapma yolunda bulutlarla ilgili tüm ayrıntılara yer veriyoruz.
Bulutların hareketleri ve şekilleri meteorologlar tarafından oldukça ayrıntılı incelenmektedir. Gökyüzündeki toz parçalarına yapışan su damlaları veya kristallerinden oluşan bulutlar, yağmur ve karın oluşmasındaki en önemli etkenlerden birisidir.
İçerik Başlıkları
Bulutlar Nasıl Oluşur?
Bir bulut, “serbest havada yüzen küçük su damlacıklarının veya buz parçacıklarının veya her ikisinin karışımının görünür hali” olarak tanımlanabilir. Bulut oluşumunda; yoğunlaşma çekirdeği ve sıcaklığın büyüt etkisi vardır.
Bulut Yoğunlaşma Çekirdeği Nedir?
Su, yoktan var olmaz veya varken yok olmaz. Dünya atmosferinde de su, bir şekilde bulunur. Ancak su molekülleri öyle küçüktürler ki, tek başlarına bulut oluşumuna etki edemezler. Üzerinde yoğunlaşabilecekleri en az metrenin milyonda biri kadar yarıçapa sahip, “daha düz” bir yüzeye ihtiyaçları vardır. Bu nesnelere bulut yoğunlaşma çekirdeği denir.
Bu çekirdekler, yangınlar sonucu çıkan duman, rüzgarın taşıdığı küçük parçacıklardır. Bu moleküller üzerinde su moleküllerini tutabilirler. Bu da her bulut damlacığının çekirdeğinde kir, toz veya tuz kristali olduğu anlamına gelir. Ancak; yoğunlaşma çekirdekleriyle bile, bir bulut damlacığı bünyesinde taşıdığı su modeküllerinden dolayı saf sudan oluşmaktadır.
Bulut Oluşumunda Sıcaklığın Etkisi Nedir?
Suyu bünyesinde barındıran yoğunlaşma çekirdeklerinin varlığı, tek başına bir bulutun oluşması için yeterli değildir. Hava sıcaklığı da buharlaşmanın yoğuşmaya eşit olduğu doyma noktası olan çiğlenme noktasının (dew point) in altında olmalıdır.
Hava, doyma noktasına çeşitli şekillerde ulaşabilmektedir. Genellikle hava doyma noktasına; atmosfere yükselirken soğuması ile olur. Hava atmosferde yükseldikçe, düşük basınç nedeniyle genişlemeye uğrar. Bu genişleme de soğumaya neden olur. Hava, doyma sıcaklığına (%100 bağıl nem) ulaştığında, su buharı bulut yoğunlaşma çekirdekleri üzerinde yoğunlaşarak bir bulut damlacığı oluşmasına neden olur.
Sürekli hareket halinde olan atmosferde, hava yükseldikçe, yükselen parsele daha kuru hava girer veya karışır ve hem yoğuşma hem de buharlaşma sürekli ve hızlı bir şekilde meydana gelir. Bunun sonucunda; bulut damlacıkları sürekli olarak oluşuyor ve dağılır.
Çekirdeklerde buharlaşandan daha fazla su yoğunlaştığında, bulutlar oluşur ve büyür. Bunun tersine; yoğunlaşmadan daha fazla buharlaşma varsa, bulutlar dağılır. Bu nedenle bulutlar sürekli şekil değiştirdiği gibi görünürken kısa bir süre içerisinde kayıp da olabilirler.
Bulutlar Nasıl Kategorize Edilir?
Bulutlar, birçok farklı kategori altında sınıflandırılabilmektedir. En kabul gören sınıflandırma şekli, ilk olarak 1802‘de Luke Howard tarafından önerilmiş ve günümüzde de büyük ölçüde bu sınıflandırma sistemi kullanılmaktadır. Bulutları yüksekliklerine göre sınıflandıran bu sistemde, 3 ana kategori bulunmaktadır.
Yüksekliklerine Göre Bulut Türleri
Bulutlar yüksekliklerine göre 3 ana türde sınıflandırılsalar da; tüm boyutlarda etkili olan dikey oluşuma sahip bulutlar da mevcuttur. Yüksekliklerine göre bulutlar;
- Yüksek Bulutlar
- Orta Bulutlar
- Düşük Bulutlar
- Çok Boyutlu Bulutlar(Dikey Oluşuma Sahip Bulutlar)
Yüksek Bulutlar
Bu tür bulutların yüksek bulutlar olarak anılmalarının sebebi, 6096 m (20 000 fit) veya daha yüksek rakımlarda meydana gelmelerinden dolayıdır. Bu yüksekliklerde sıcaklık, donma noktasının altındadır. Bu nedenle, su bulutları kristalize biçimdedir. Bu tür bulutlar yükseklikleri nedeni ile herhangi bir yağış oluşturamamaktadır ancak mevsim şartlarına göre; ileride oluşabilecek fırtınanın habercisi olarak kabul edildikleri de olmaktadır.
Sıklıkla karşılaşılan yüksek bulutlar;
- Cirrus(sirüs) Bulutları
- Cirrocumulus (sirüs kümülüs) Bulutları
- Cirrostratus (sirüs stato) Bulutları
Cirrus (Sirüs) Bulutları
Cirrus bulutları oldukça aşina olduğumuz bulutlardır. Latince; “kıvırcık saç” anlamına gelen sirus, güneşli, açık bir havada gökyüzüne baktığımızda; tülbent gibi ince görünümlü bulutlardır.
Sirrüs bulutlarının bazı bölümleri, neredeyse şeffaf olarak algılanacak şekilde incedir. Mevsime göre, gelecek bir fırtınanın habercisi yahut sıcak günlerin habercisi olarak da yorumlanmaktadır.
Cirrocumulus (Sirüs Kümülüs) Bulutları
Sirüs bulutlarının bir çeşidi olan Cirrocumulus bulutları sıralı ancak düzensiz bir görüntüye sahip bulutlardır. Kimi meteoroglar tarafından, Cirrus bulutlarının dağılmış hali olarak görülmektedirler. Kısa ömürlü ve küçük olan bulutlar, açık, güzel hava koşulları ile ilişkilendirilmektedir.
Cirrostratus (Sirüs Stato) Bulutları
Bulut perdesi olarak da adlandırılabilecek Cirrostratuslar düzgün görünüme ve ince yapıya sahip bir türdür. Tüm gökyüzünü kaplayabilen cirrostratus bulutları; ışığın buz kristalleri tarafından kırılması nedeniyle, gökkuşağını veya güneşin etrafındaki hareleri oluştururlar. Bu bulutlar yüksek nem seviyesini göstermektedir.
Orta Seviye Bulutlar
Genellikle, 2000m (6.500 fit) ile 6096m (20.000 fit) arasındaki yüksekliklerde oluşan bulutlar orta seviyeli bulutlar olarak anılmaktadır.
Atmosferde daha alçak görünmelerinin yanında, yüksek seviyedeki bulutlardan daha yoğundur. Şeffaf olmayan ve güneş ışığına izin vermeyen yapıdalardır. Orta seviye bulutlar, nadiren yağış üretmektedir. Orta seviye bulutlar, bazı zamanlar; yağdırıp ancak yere ulaşmadan önce buharlaşan yağmur veya karı yani vinga‘yı oluştururlar.
- Altocumulus (altokümülüs) Bulutlar
- Altostratus (altostato) Bulutlar
Altocumulus (Altokümülüs) Bulutlar
Altocumulus bulutları, oldukça yaygın bir manzaradır. Yünlü gibi, oval biçimli görünümleri karakteristik özelliklerindendir. Bu yamalı bulutlar beyaz veya açık gri bir görünüme sahiptir ve birbirine paralel sıralar halinde oluşurlar.
Genellikle ılık ve nemli sabahlarda gözlemlenen bu tür bulutlar, gök gürültülü fırtınaların veya soğuk havaların başlangıcına işaret edebilir.
Altostratus (Altostato) Bulutlar
Altokümülüs bulutlarından; tüm gökyüzünü kaplamaları; tekdüze, gri bulut örtüsü olması sebebiyle ayrılmaktadır altostratuslar. Bu orta seviye bulutlar, atmosferde daha yüksekte bulunan benzer şekilli Cirrostratus bulutlarından çok daha yoğun seviyededir yani onlara nazaran daha az şeffaftırlar. Altostratus bulutları, genellikle hafif yağmurla ilişkilendirilmektedir. Yükseklikleri ve yoğunlukları nedeniyle şiddetli yağmur üretemezler.
Alçak Bulutlar
Alçak bulutlar, 2000 metrenin (6.500 fit) altındaki rakımlarda oluşmaktadırlar. Bu seviyedeki bulutlar, genellikle su damlacıklarından oluşur. Soğuk kış günlerinde ise, su damlacıkları olarak değil, buz kristallerini oluşturmaktadırlar.
- Stratos (Strato) Bulutları
- Stratocumulus (Stratokümülüs) Bulutları
Stratos (Strato) Bulutları
Stratus bulutları, yere yakın, ince bulut katmanlarından oluşur. Çoğunlukla onları belirleyecek bir özellikleri olmaz, grimsi renktedirler. Gökyüzünün büyük bölümlerini kaplamaktadırlar.
Stratus bulutları sisle yakından ilişkilidir. Aslında sis, yer seviyesinde oluşan bir katman bulutu biçiminden başka bir şey değildir. Bu kasvetli görünen bulutlarla ilişkili yağış çoğunlukla sis veya hafif çiselemeden oluşur.
Stratocumulus (Stratokümülüs) Bulutları
Alçak, kabarık görünümlü bulutlar, alttan bakıldığında petek görünümündedirler. “Cloudlet” adı verilen küçük bulutlardan oluşur. Beyazdan grimsi renklere ve gökyüzünün büyük bir bölümünü kaplama eğilimine sahiptirler. Yağmur bulutu olarak ilişkilendirilseler de; stratokümülüs bulutları, en fazla hafif bir çiselemeye sebep olabilir.
Çoklu Seviye Bulutları
Geniş bir dikey kümelenmeye sahip bulutlardır. Alt, orta ve üst bulut seviyelerine yayılma yeteneklerinden dolayı çok seviyeli bulutlar olarak adlandırılırlar.
Bulutlar, yukarı hava akımları adı verilen dikey hava hareketleriyle karakterize edilir. Bu dikey akımlar, nemi bulut sistemi aracılığıyla yukarıya, atmosferin üst bölgelerine yayabilir. Çok seviyeli bulutlarda yukarı ve aşağı hava akımlarının birleşimi, şiddetli hava olaylarına neden olabilecek bir ortam yaratmaktadır. Şiddetli yağışlar, dolu yağışları ve kasırgalara sebep olabilmektedirler.
- Cumulus (Kümülüs) Bulutları
- Cumulonimbus (Kümülonimbus) Bulutları
- Nimbostratus (Nimbostrato) Bulutları
Cumulus (Kümülüs) Bulutları
Kümülüs bulutlarını ‘bir bulut düşünün’ denildiğinde; aklınızda ilk canlanan bulut, olarak tanımlamak mümkündür. Muhtemelen en bilenen bulutlardır ve gökyüzüne dağılmış hafif, kabarık görünüme sahiplerdir. Latince’de “yığın” veya “istif” anlamına gelmektedir.
Beyaz renkli, kabarık, yuvarlak üstleri ve düz alt kısımları ile tanınabilirler. Karnabahara benzetilmektedirler. Kümülüs bulutları, güneşli günlerde, günün erken saatlerinde belirir ve akşama doğru kaybolurlar. Kendileriyle ilişkili yağış olmadığı için genellikle “güzel hava bulutları” olarak adlandırılırlar.
Cumulonimbus (Kümülünimbus) Bulutları
Mütevazi bir kümülüs bulutu olarak başlayan ve yeterli nemli hava ile birleşen güçlü, yukarı yönlü hava akımları ile bu tür bulutlar oluşmaktadır. Kümülonimbus bulutları, fırtına bulutları olarak görülür.
Düşük bir bulut seviyesinde başlarlar ve büyüyüp en üst seviyeye kadar genişleyebilirler. Uzaktan bakıldığında, kümülonimbus bulutlarının alçak, karanlık bir tabanı varmış gibi görünür, bulutların üzerindeki bulutlar çok yükseklere çıkarak muhteşem bir yükselme etkisi yaratırlar.
Bir kümülonimbus bulutunun alt seviyeleri, su damlacıklarından oluşurken, sıcaklıkların sıfırın çok altında olduğu üst seviye, esas olarak buz kristallerinden oluşur. Yağış söz konusu olduğunda, bu bulutların yoğun yağış ve dolu fırtınaları ürettiği bilinmektedir. Ayrıca şiddetli rüzgarların ve kasırgaların oluşumundan sorumlulardır.
Nimbostratus (Nimbostrato) Bulutları
Nimbostrato, bulutlarının tipik özelliği tüm gökyüzünü kaplamasıdır. Güneşi tamamen kapatabilen koyu, kalın bir bulut tabakasıdır. Alçak bir seviyede başlayan ve yükselen bulutlar genellikle nemle yüklüdür ve uzun süreli yağmur veya kar yağışı ile ilişkilendirilir. Bu nedenle ‘yağmur bulutu‘ olarak bilinir ve yağışlar genellikle geniş alanlara yayılır.
Kümülonimbo bulutlarının yanı sıra, nimbostratus bulutları kapladıkları alanlara önemli miktarda yağış sağlar. “Nimbus” kelimesi de Latince “bulut, karabulut” anlamlarına gelmektedir.
Ayrıca bu tarz içerikler ilginizi çekiyorsa, yine sitemizde yer alan “Dünyanın İç, Dış, Hava Katmanları Özellikleri ve Sıralanışı” adlı yazımıza göz atabilirsiniz.
