Osmanlı’da eğitimin ayrımı. Osmanlı Devleti’nin verdiği örgün eğitim ve tekke zaviye mektep eğitimleri nelerdir? Başlıca Osmanlı eğitim sistemi nasıl işler? Osmanlı’da saray eğitimi, askeri eğitim, Türklerin ve devşirmelerin aldıkları eğitimlerin farklılıklarına değindik.
Osmanlı’da eğitim ve öğretim genellikle dine dayalıydı. Eğitimde birlik yoktu. Bu da kültür çatışmasını doğuruyordu. Eğitimde birliği sağlayan ve kültür çatışmasını sona erdiren gelişme; 3 Mart 1924’te Tevhidi-i Tedrisat Kanunu’dur.
İçerik Başlıkları
Osmanlı Devleti’nde Eğitim
Osmanlı’da eğitimi ilk olarak örgün eğitim ve halk( yaygın) eğitim olarak ikiye ayırabiliriz.
1. Örgün Eğitim
Osmanlı Devleti’nde örgün eğitim devletin okulda halka sunduğu eğitimdir. Belirli yaş gruplarının, belirli kademlerde, devlet okulunda aldıkları eğitimdir. Örgün eğitim sonunda diploma verilirdi. Bu eğitim günümüzde eylül – haziran ayları arasındaki devlet eğitimi olarak görülebilir.
Örgün eğitim verilen okullar:
İbtida-i Sıbyan: Sıbyan mektebi olarak da bilinir. Günümüz ilkokuludur.
Rüştiye: Günümüz ortaokuludur.
İdadi: Günümüz lise eğitiminin verildiği okuldur.
Sultani İdadisi( Mektebi Sultani): Padişahın veya devlet bürokrasi insanlarının çocuklarının eğitim gördüğü lisedir. Günümüz Galatasaray Lisesidir.
Darul Fünun: Tanzimat döneminde açılan üniversitedir. Günümüz İstanbul Üniversitesi.
Darul Muallimat: Kız öğretmen okuludur.
Sanayi Nefise Mektebi: II. Abdulhamit’in Osman Hamdi Bey’e açtırdığı mektep olarak bilinir. 1928 yılında Güzel Sanatlar Akademisi olmuştur. Günümüzde ise Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi’dir.
Mektebi Maarifi Adliye: II. Mahmud, Enderun mekteplerini kapattıktan sonra açmıştır. Amacı devlet dairelerine memur yetiştirmektir.
2. Halk/ Yaygın Eğitim
Cami ve tekkelerde kuran dersi ve hadis dersinin ağırlıklı verildiği eğitimdir. Belirli yaş sınırı veya gruplandırma yoktur. Eğitim sonunda bir belge veya diploma verilmez. Günümüzde haziran- eylül ayları arasındaki ailelerin çocuklarını din eğitimi için göndermesi buna örnek verilebilir.
Halk/ yaygın eğitim verilen medreselerin bölümleri:
Darül Kurra: Kuran-ı Kerim eğitimi verilen yer.
Darül Hadis: Hadis eğitimi verilen yer.
Darül Hendese: Matematik ve geometri eğitimi verilen yer.
Osmanlı’da eğitim sistemi, ailelerin çocuklarını istedikleri okula gönderebilmesi üzerine kuruluydu. Mutlaka örgün eğitime veya halk eğitimine gidilmesi gerekmiyordu. Günümüzde ise örgün eğitim alma zorunluluğu vardır. Bunun yanında günümüzde halk eğitimi de vardır. Fakat günümüzdeki halk eğitimi de devlet gözetiminde devletin kurduğu camiler verilir.
Osmanlı Devleti’nde Eğitim Kurumları
Osmanlı Devleti’nde başlıca eğitim kurumları, sıbyan mektepleri, medreseler, Enderun mektebi ve mesleki eğitim kurumu olarak loncalar yer almaktadır.
1. Sıbyan Mektepleri
Sıbyan Mektepleri Osmanlı Devleti’nde eğitim ve öğretimin ilk basamağıdır. İlkokul düzeyindeki okullar statüsünde olan sıbyan mekteplerinin masrafları, vakıflar tarafından karşılanmaktaydı. Sıbyan mekteplerinde, basit okuma – yazma ve din eğitimi verilmekteydi.
2. Medreseler
Osmanlı Devleti’nde medreseler, orta veya yüksek öğretimlerin temelidir. Medrese eğitimlerinin de masrafları vakıflar tarafından karşılanmaktadır. Osmanlı Devleti’nde eğitimin masraflarının vakıf tarafından karşılanması, eğitimin ücretsiz olduğu anlamına gelmektedir.
Dini bilimlerin yanı sıra pozitif bilimlerin de okutulduğu medreseler topluma ve devlete ihtiyaç duyulan idari ve adli personel yetiştirmiştir.
Osmanlı Devleti’nde medreselerde sadece Müslüman kişiler eğitim alabilmekteydi.
İlk Osmanlı medresesi, Orhan Bey döneminde İznik’te açılmıştır. Bu medresenin adı, Süleyman Paşa Medresesidir. Buraya tayin edilen ilk müderris ise Davud-ı Kayseri’dir. Osmanlı Devleti’nin en önemli medreseleri, Fatih döneminde açılan Sahn-ı Seman Medreseleri ile Kanuni döneminde açılan Süleymaniye Medreseleridir.
Medreseler; hariç, dahil ve sahn olarak isimlendirilen bölümlere ayrılmıştır. Medrese hocalarına müderris adı verilmiştir. Müderris ile öğrenci arasındaki ilişkiyi düzenleyen ( asistan) kişilere ise muid denilmekteydi.
Medrese öğrencilerine suhte, sofu veya talebe denirdi. Yükseköğretim düzeyindeki öğrencilere danişment denirdi. Öğrenciler medreselerden mezun olduktan sonra icazetname adındaki diplomaya sahip olurlardı.
3. Saray Eğitimi
Osmanlı Devleti’nde Saray eğitimi kendi saray içerisinde üç bölüme ayrılmıştır. Bunlar Enderun, şehzade eğitimi ve harem eğitimidir.
a. Enderun
Enderun bir nevi sarayın üniversitesidir. Devlet memuru, idareci, saray görevlisi ve sanatkârlar burada eğitim görmekte ve yetişmekteydi. Enderun ilk defa II. Murat döneminde açılmıştır. Fatih döneminde ise daha da gelişmiştir.
Enderun devşirme sisteminin işlediği yerdi. Yani devşirme sistemiyle toplanan çocuklar, devlet adamı veya usta sanatkâr olarak yetiştirilmekteydi.
b. Şehzade Eğitimi
Burası padişahların erkek çocuklarının eğitim aldıkları yerdir. Burada şehzadeler ilk olarak şeyhülislam tarafından Kuran okuma dersi verilirdi. Ardından ilköğretime denk gelen Şehzadegâh Mektebi’nde eğitime devam ederlerdi.
Sarayda ilk eğitimlerini alan şehzadeler yaşlarını doldurunca, lalaları ile birlikte devlet tecrübesi kazanmak amacıyla sancaklara yönetici olarak atanırlardı.
c. Harem Eğitimi
Padişah eşlerinin ve kızlarının eğitim aldıkları yerdir. Aynı zamanda cariyelerin kalfalar denetiminde eğitim aldığı bölümdür. Okuma yazma eğitimi verilmekteydi. Fakat bunun yanında yeteneklerine göre musiki, resim, edebiyat gibi dersler de verilirdi.
4. Askeri Eğitim
Osmanlı Devleti’nin belki de en önemli eğitim kısmıdır. Çünkü burada Kapıkulu Ordusu, devşirme sistemi ile alınan gençlerin Acemi Oğlanlar Ocağı’nda eğitimleri verilmekteydi.
Acemi Oğlanlar Ocağı, askeri ve bedeni açıdan eğitim verir. Mehterhane, tophane, cambazhane, tüfekhane gibi bölümlere ayrılmıştır.
İlk kez I. Murat döneminde Gelibolu’da Acemi Oğlanlar açılmıştır.
5. Mesleki Eğitim
Osmanlı Devleti’nde mesleki eğitim XIX. yüzyıla kadar Lonca Teşkilatı tarafından gerçekleştirilmiştir. XIX. yüzyıldan sonra ise mesleki eğitim veren okullar açılmıştır. Loncalar usta- çırak ilişkisine dayalı olarak mesleki, dini ve ahlakı bir eğitim verilmiştir.
Osmanlı Devleti azınlıklara din adamı yetiştirmeleri konusunda okul açma izni vermiştir. Bu okullar dini liderlerine yani Patrikhane veya Hahambaşına bağlıdır.
Bu yazımızda Osmanlı Devleti’nin eğitim sistemini ayrıntılarıyla sizler için derledik. Tarihi yazılar ilginizi çekiyorsa “Maya Uygarlığı Kökeni, Kültürü ve İnançları” başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.
