Türk Mitolojisinde Adı Geçen Efsanevi 20 Yaratık

Geniş bir coğrafyaya yayılan ve çeşitliliğiyle en zengin mitolojiler arasında yer alan Türk mitolojisinin ilginç güçlere sahip ve çoğu ürkütücü olan efsanevi yaratıklarını listeliyoruz.

Türk Mitolojisi Nedir?

Türk mitleri, Türk dillerini konuşan insanlar tarafından anlatılan hikayeler ve efsanelerdir. Türk mitolojisi, Kuzeydoğu Rusya’dan Kafkas dağlarına ve Türkiye’nin güney kıyılarına kadar geniş bir alanı kapsar. Kültürlerin çeşitliliği nedeniyle tek bir Türk mitolojisi yoktur, mitoloji birkaç farklı katmandan oluşur. Bu hikayelerin birçoğunun kökleri şamanik uygulamalara ve erken dönem animizm inancına dayanır. Türk mitolojisi yaratıkları, uzun yılların bir birikimi sonucu dilden dile anlatılagelmiştir.

Türk Mitolojisindeki Mitolojik Varlıklar ve Yaratıklar

Diğer mitolojiler kadar bilinmese de Türk mitolojisi, çeşitli etnik kökenlerin de birleşimiyle birlikte kötücül, ürkütücü ya da yardımsever pek çok yaratığı içinde bulundurur.

1. Alkarısı

Kadınlara ve atlara musallat olduğuna inanılan Alkarısı, akıl hastalığına neden olur. Lohusa kadını yalnız bırakmamak, ışıkları sürekli yakmak, başucuna Kuran-ı Kerim koymak, kısırlıktan korunmak için yüzünü kırmızı bir örtü ile kapatmak gibi çarelerin olduğuna inanılır. Efsanenin temeli Şamanizm’e kadar uzanır.

2. Arçura

Arçuri ya da Arçuray da denen Arçura’nın ikisi önde, ikisi arkada olmak üzere dört kırmızı gözü, üç kolu ve üç bacağı bulunur. Vücudu uzun saçlarla kaplı olan bu yaratık insanları güldürür ve gıdıklar. Hatta insanları gülmekten çatlatarak öldürdüğü söylenir.

3. Kamos

Karakura da denen Kamos, bazen dev bazen cüce görünümlü biçimsiz bir Türk mitolojisi yaratığıdır. Türk ve Anadolu halk inancında kâbus cinidir. İnsanlara korku ve kabuslar gönderir. Tek başına uyuyanların üzerine tüm ağırlığıyla çöker ve ruhlarını alır. Başında daima börk adı verilen bir şapka taşır. Bir insan bu börkü kapmayı başarırsa elinde börk büyüklüğünde altın kalacağına inanılır. Kamos, güneş ışığından korktuğu için güneş doğduğunda hareket edemez.

4. Karakonkolos

Karakonkolos, kışın ortaya çıktığına inanılan kötü bir varlıktır. Koncolos ve Kongolos gibi isimlerle de tanınır. İnsanları kendine çağırır ve donarak ölmelerine sebep olur. Farklı efsanelere göre denizden veya ormandan geldiğine inanılır. Genellikle kıllı bir yaratık olarak tasvir edilir.

5. Hınkır Mınkır

Türk mitolojisinde “Hınkur Mınkur” olarak da bilinir. Yakaladığı insanları önce boğarak öldüren sonra da yiyen bir canavar olarak tanımlanır. Bebeğini bir kanguru gibi karnında bir kese içinde taşıdığı söylenir. Zayıf noktası ise insanların üzerine işeyeceğinden korkmasıdır.

6. Azmıç

Türk ve Balkar mitolojisinde yol cinidir. Aznıç veya Azıtkı olarak da bilinir. İnsanları tanıdıkları birinin sesiyle çağırarak yoldan çıkarır. Tek başına yola çıkan insanları kandırıp götüren ve kaybeden kötü ruhtur.

7. Erbüke

Erbüke, Türk mitolojisinde yarı insan yarı yılan olan varlıktır. Yılanların kralı Erbüke, alt bedeni yılan formunda olan bilge ve sevecen bir adamdır. Efsaneye göre, bir zamanlar akıllı ve barışçıl yılanlardan oluşan bir krallığa hükmetmiştir. Erbüke ayıca “maran” kelimesinin de eş anlamlısıdır.

8. Ayıhı

İyiliğin başlangıcı olan meleklerin tümüne Ayıhı adı verilir. Tüm varlıkların yaratıcısı olan hayırsever bir güçtür. Ayıhıların iyilik yapan insanları koruduğuna, çocukların doğumunu ve toprağın bereketini sağladığına inanılır. Ayıhıların en büyüğü ise “Ürüng Ay Toyon”dur.

9. Bükrek

Bükre veya Bukra (Bukrak) olarak da bilinen çok güçlü bir ejderhadır. İyi niteliklere sahiptir. İnsanlara zarar vermez, hatta yardımcı olur. Kertenkele görünümlüdür. Kanatları olmadığı için uçamaz. Tüm denizleri birbirine bağlayan büyük denizde yaşar. Uzun bir boynu ve çok güçlü pençeleri vardır. Sesinin de çok güzel olduğu ve dünyanın öbür ucundan bile duyulduğu söylenir. Başka bir Türk mitolojisi yaratığı olan Sangal ejderhasının ezeli düşmanıdır.

10. Su İyesi

Ardowlar denen suyun ruhları, boğularak ölen insanların ruhlarıdır. İnsanları bataklıklara ve göllere çekmekten ve durgun suların yakınında duran hayvanları öldürmekten ve suları korumaktan sorumludurlar. Su İyeleri, kuş ve yılan kılığına girebilirler.

11. Tepegöz

Türk mitolojisinde Tepegöz, alnında tek gözü olan efsanevi bir yaratıktır. Oğuz Türklerinin ünlü destanı Dede Korkut Kitabı’nda geçen bir devdir. Kılıcın kesmediği, okun işlemediği bir bedene sahiptir.

12. Demirkıynak

“Demirtırnak” olarak da bilinir. Sudan korktuğu söylenir. Demirkıynak, Tepegöz efsanelerinde sık sık Tepegöz’ün kızı veya ablası olarak anılır. Ormanda yaşayan demir tırnaklı doğaüstü bir varlık olarak tasvir edilir.

13. Çarşambanın Karısı

Çarşambanın karısı Türkçede saçı dağınık, elbisesi dağınık kadın anlamında kullanılır. Çarşamba gecesi işe başlarsanız o eve kötülük yaptığına inanılan bir varlıktır. Genelde evin çocuğunu herkesin gözü önünde alıp götürür.

14. Erbörü

Erbörü, Türk mitolojisinde günümüz kurt adam figürünün bir çeşididir. Eski Türkçede insan anlamına gelen “er” ve kurt anlamına gelen “börü” sözcüklerinden türetilmiştir.

15. Yelbegen

Yelbegen, bazen bir dev bazen de ejderha olarak anlatılır. Ayrıca at düşmanı olduğu ve insan yediği söylenir. 3, 7 veya 12 başı vardır. Siyah ya da sarı renklidir. Güneş ve Ay tutulması, Yelbegen’in bu gök cisimlerini yemesi olarak anlatılır.

16. Hırtık

Hırtık, üst kısmı insan alt kısmı hayvan şeklinde, bedeni tüylerle kaplı, ayakları ters bir kötü cindir. Elazığ’da ve Fırat Nehri civarlarında akarsularda yaşadığına inanılır. Hırtık insan kılığına girip kılığına girdiği kişinin yakın arkadaşlarına veya akrabalarına gider ve onlarla konuşarak orman ya da akarsu kıyısına götürüp boğarak öldürür. Özellikle karanlıkta ortaya çıkan hırtıktan korunmanın tek yolu ateş yakmaktır.

17. Enkebit

İç Anadolu’ya özgü efsanevi bir yaratıktır. Sağ elinin ortasında bir delik ve başında altın bir fes bulunur. Ondan kurtulmanın tek yolu fesi kafasına takabilmektir. Enkebit, uyuyan insanların boğazlarını sıkarak onları boğmaya çalışır.

18. Bayanay

Bayana olarak da bilinen Bayanay, Türk mitolojisinde geçim tanrıçasıdır. Balıkçıları ve ormanı korur. Adına Payna adı verilen bir töreni düzenlenir. Avcılar ateş yakıp dua ederek avlarının bereketli ve kazasız geçmesini dilerler. Kimi kültürlerde çocukları korur. Soyun koruyucusu olduğu düşünülür.

19. Khyrtyq

Khyrtyq dişi bir bataklık iblisidir. Türk mitolojisinin kötü niyetli ve tehlikeli yaratıklarından biri olarak bilinir. Nehirlerin, akarsuların ve göllerin yakınındaki çalılıklarda yaşadığı söylenir.

20. Susulu

Susılı veya Susuna (Susona) olarak da bilinen Susulu, Türk mitolojisinde deniz kızıdır. Üst vücudu dişi bir insan ve bir balık kuyruğu olan efsanevi bir su canlısıdır. Deniz kıyılarındaki kayalıklarda şarkı söyler. Ayrıca deniz kralının kızıdır.

Bu yazımızda zengin Türk mitolojisinin efsanevi 20 yaratığına yer verdik. Eğer ilginizi çektiyse yine sitemizde yer alan “Psikopomp Nedir? Mitolojideki En Ünlü 5 Psikopomp Örneği” adlı yazımıza da göz atabilirsiniz.