İyi kitapla öğrenciyi nasıl buluştururuz, onların entelektüel kapasitelerini nasıl açığa çıkarırız, okuma ve yazma çalışmalarını nasıl yürütürüz ve her şeyden önemlisi onlara okumayı ve yazmayı nasıl sevdiririz. Hepsi bu yazıda!
Bir arzu nesnesi olarak kitap son derece popüler bir enstrüman. Ona sahip olmak, onu kitaplığına koymak, sosyal medya paylaşımlarıyla kendini bir okur olarak ifade etmeye çalışmak… Kitabın bu anlamdaki cazibesiyle genç insanları kolayca yakalayabildiğini düşünüyorum. Edebiyat derslerinin merkezine nitelikli okuma süreçlerini oturtan öğretmenlerin harikalar yaratması da yine bu nedenle tesadüf değil.
Kimse kitap okumuyor serzenişleri çoğunlukla genç insanları hedef alan yakınmalardır. Çünkü okumayı eğitim faaliyetleriyle sınırlı bir eylem olarak görüyoruz ve toplum olarak kitaba faydalı vitaminler içeren bir ödev gözüyle bakıyoruz.
Dolayısıyla okumayı çocuk ve gençlerin sorumluluk alanı olarak görmek kaçınılmaz oluyor. Ödev ve fayda sözcükleri toplum olarak üstenci, didaktik reflekslerimizle birleşince de dayatma ve baskı kaçınılmaz oluyor. Oysa bir edebiyat metnini okumak her şeyden önce ondan haz almakla ilgilidir.
İyi kitaplarla hiç buluşmayan, bir kitabı nasıl okuması gerektiği üzerine hiç kafa yormayan genç insan bu tür bir estetik hazzın varlığından da bîhaberdir. Bu nedenle edebiyat dersleri; edebi metni gören, okuyan ve ondan zevk alan bireyler yetiştirebildiği ölçüde kıymetlidir.
İçerik Başlıkları
Öğrenci Neden Kitap Okumak İstemez?
Öğretmenlik hayatım boyunca gözlemlediğim şaşmaz bir gerçek varsa o da ders başlığıyla yapılan her çalışmaya öğrencilerin daha en başından mesafeli durduğudur. Kitap Okuma da bu başlığa sıkıştırılmış en ürkütücü alt başlıklardan biridir.
Okul öncesi dönemden başlayarak tüm eğitim hayatını; dersi, öğretmeni, okulu, kitabı belli dar kalıplar içinde ve çoğunlukla da son derece haklı gerekçelerle sürekli olumsuzluklarla eşleştirmiş öğrenci zihni için bu algı kaçınılmazdır.
Şu listedeki kitapları oku, dönem sonunda seni sınav yapacağım.
Öğretmenin aslında son derece iyi niyetle planladığı ve kimin okuyup okumadığını ölçmek için bir yöntem olarak kullanacağı çalışmalar, daha en başından kitap okumayı olumsuz çağrışımlarla eşleştiren bir sopaya dönüşür.
İki bin sayfa kitap okunmalı!
vs. tarzı yaklaşımlar da okumayı sadece niceliğe indirgeyen, metinleri ait olduğu estetik özden ve okumayı anlam inşa etme sürecinden koparan yaklaşımlardır.
Kitap okumaya ilişkin isteksizliğinin altında yatan en önemli nedenin güdülenme eksikliği olduğu kuşkusuzdur. Ancak bizim çoğunlukla güdülenme eksikliği olarak gördüğümüz şey aslında kısmen de kitap okuma baskısına karşı verilen tepkisel bir durumdur. Özellikle son yıllarda aile-okul-kurs-dershane arasında gidip gelen çocuk veya ergenin sürekli
Kitap oku, kitap oku! Okumazsan çözemezsin o paragraf sorularını!
telkinleri ve zorlamalarıyla sıkıştığını görmek lazımdır. Kitaba böylesi pragmatik anlamlar yüklemenin; okumayı sadece sınavlarda başarılı olmanın bir aracı gibi görmenin ve göstermenin ne kadar yanlış olduğunu söylemeye gerek bile yoktur.
Edebiyat Derslerinde Nitelikli Okuma Süreci Nasıl Yürütülür?
İlkokul ve ortaokul dönemi çocukları kitabı sadece içerik odaklı okur. Öğretmen açısından yürütülen süreç estetik bir metni duyumsatma ve okuduğunu anlama-yorumlamayı ölçmeye dayalıdır. Ancak lisede kitap okuma bambaşka bir boyut kazanır. Artık işin içine kocaman bir edebiyat tarihi girer.
Okunan metin tarihsel süreci içinde, dönemiyle ve yazarıyla ilişkili olarak ele alınır. Edebi türlerin teknik özellikleri incelenir ve öğrenci bu özellikleri kullanarak metin üretmeye çalışır.
Öğrenci için kitapla farklı türde bir ilişki kurma zamanıdır. Artık edebiyat eğitimi alan bir göz olarak kitabı okuyacak ve yine bu gözle metinler üretmeye çalışacaktır.
Bu bağlamda okuma çalışmalarını nitelikli hale getirmek, daha verimli kılmak ve her şeyden önemlisi öğrencinin kitapla güçlü bir bağ kurmasını sağlamak için yaratıcı okuma ve yazma süreçlerini devreye sokmak faydalı olacaktır. Yaratıcı okuma ve yazma uygulamalarına girmeden önce bu kavramları biraz açmak istiyorum.
Yaratıcı Okuma
Yaratıcılık kesin sınırları bulunmayan bir kavramdır. Ancak yaratıcılığın olmayan bir şeyler hayal edebilme, bir şeyi herkesten farklı yollarla yapabilme, yeni- özgün fikirler geliştirme ve yaratıcı düşünme süreçlerini devreye sokmak ile ilgili olarak kullanıldığı şüphesiz.
Yaratıcı okuma ise söz konusu metindeki farklı ve yeni olanı aramaktır. Metni her türlü çağrışıma açmak, yorumlamanın boyutlarını genişletmektir. Metni zihinde sonsuz ve yeni bir sürü çağrışımla yeniden yapılandırmaktır.
Nitelikli bir yaratıcı okuma süreci, eleştirel okumayla ayrılmaz bir bütündür. Metnin olabildiğince iyi analiz edilmesi eleştirel okuma süreçleriyle mümkündür. İyi bir okurun, sıradan okurdan en önemli farkı da budur, okuduğuyla ilgili bir kanaat oluşturma ve eleştiri yapabilme.
Yaratıcı Yazma
Okuma ve yazma bir bütündür, sürekli birbirini besleyen ve destekleyen süreçlerdir. Yaratıcı yazma, insanın kendini dil ile sanatsal düzeyde ifade edebilmesini anlatır. Yazma eyleminin çıkış noktası zaten yaratıcılıktır. Ancak edebiyat derslerinde yapılan yazma çalışmalarında böylesine üst düzey bir kazanım beklenmediği muhakkaktır.
Herhangi bir edebi türün teknik, içerik ve anlatım özelliklerine uygun metinler ortaya koyabilmeyi ifade eder. Elbette yazan kişinin (öğrencinin) özgün ve her türlü çağrışıma açık özgür yazma tutumu desteklenerek.
Yaratıcı Okuma ve Yazma Süreçlerini Uygulama
Kitap; hayatla bağ kurunca, yaşamın içine sızınca okumaya ilişkin tüm olumsuz ön kabulleri sarsar. Yaratıcı okuma çalışması yapmak isteyen öğretmenler kendine çıkış noktası olarak bu cümleyi alabilirler. Yaratıcı okuma çalışmaları öğretmenlere sınırsız bir uygulama özgürlüğü vermektedir.
Yaratıcı okumayı nasıl ele aldığınızdan tutun da nasıl uygulayacağınıza kadar tamamen kendi yöntem ve uygulamalarınızla ilerleyebilirsiniz. Kitapta adı geçen yemeği evde yapmak da yaratıcı okuma çalışması olarak görülebilir kitaba yeni bir kapak tasarlamak da.
Yıllar içinde deneye yanıla oluşturduğum ve zamanla çok iyi sonuçlar elde ettiğim yaratıcı okuma ve yazma süreçlerini ortaklaştıran bu uygulama çalışmalarımı sizinle paylaşmak isterim.
1. Kitap Seçkisi Hazırlama
Her dönem için dört kitaptan oluşan nitelikli bir kitap seçkisi hazırlarım. Her kitap için bir okuma başlığı belirlerim, söz konusu başlık ekseninde okuma gerçekleştiririz. Bu başlıklar kitabın alt metniyle, türüyle, tekniğiyle, arka planıyla vs. ilgili olabilir.
Burada önemli olan söz konusu başlığın kitabı değerli ve önemli kılan özelliğiyle ilişkili olmasıdır ve öğrencinin daha kitaba başlamadan bununla ilgili haberdar edilmesidir. Örnekler:
- Siddharta, H. Hesse “Buda’nın Felsefesinden Yola Çıkılarak Varılan Evrensel Değerler”
- Yabancı, A. Camus “Ana Karakter Meursault’in Üzerinden Yabancılaşmanın İzini Sürmek”
- Fareler ve İnsanlar, J. Steinbeck “Natüralist Gerçekçilik”
- Cengiz Han’a Küsen Bulut, C. Aytmatov “Mutlak Güç Karşısında Bireyin Yeri”
- Bir Kadın Düşmanı, R. N. Güntekin “Birbirine Bütünüyle Zıt İki Bakış Açısının Ustalıkla İşlenişi”
- Kırmızı Pazartesi, G. G. Marquez “Bir Halkın Ortak Davranış Biçimi, Bir Cinayetin Arka Planıdır.”
- Mecburiyet, S. Zweig “Bireyin Psikolojisi, Sıkışmışlık ve Savaş Karşıtlığı”
- Şair Evlenmesi, Şinasi “Hayaller Batı Hayatlar Doğu Bir Töre Komedisi”
- Yılanı Öldürseler, Yaşar Kemal “Alkışlar, Kargışlar, Destanlar ve Efsaneler”
- Hikayeler, Ö. Seyfettin “Merak Hikayeleri”
- Palto, N. Gogol “Anti Kahraman Akaki Akakiyeviç”
Kitabı değerlendirirken istediğimiz her şeyden söz edebiliriz. Ancak okuma süreci söz konusu başlığa cevap arayarak ilerler. Kitabı sınıfta değerlendirme aşamasında söz konusu başlıkla ilgili tatmin edici bir cevabımız olmayabilir. Herkesin ufak ufak katkılarıyla eser çözümlenir ve okuma sürecindeki boşluklar ve belirsizlikler doldurulur.
2. Okur -Yazar Buluşması
Her dönem kitap listemizde çağdaş bir yazara yer veririz. Kendisiyle iletişime geçip Zoom’dan okur yazar buluşması düzenleriz. Söz konusu yazarın eserini yaratıcı okuma yaklaşımıyla ele alırız. Her bir öğrencinin veya öğrenci grubunun kitapla ilgili farklı, yaratıcı bir çalışması vardır.
Bu çalışma kapsamında eser eleştirel okuma süzgecinden geçirilerek çözümlenir ve her öğrenci yapacağı yaratıcı okuma yaklaşımı uygulamasıyla kitaba odaklanır.
3. Yaratıcı Okuma ve Yazma Çalışmasına Örnek Uygulamalar
Yaptırdığım yaratıcı okuma çalışmaları çoğunlukla yaratıcı yazma süreçleriyle iç içedir.
- Kitaptaki olaylara ilişkin haber metni hazırlama, sunma.
- Romana yan olay şeklinde bir bölüm ekleme.
- Karakterleri yeni diyaloglarla konuşturma.
- Karakterlerin anlatıcısı olduğu iç konuşma ve bilinç akışı paragrafları yazma.
- Kitaptan seçilen bir cümleyle ilgili deneme yazma.
- Kitabın konusu veya karakterleriyle ilgili serbest çağrışım yöntemiyle karikatür çizme.
- Karakterlerin özelliklerini karikatürize ederek kısa, mizahi tiyatro metinleri yazma; yazılan metni sınıfta sahneleme.
- Eserdeki karakterin ruh haliyle bir şiir söyleyicisi yaratma ve şiir metni yazma.
- Eserde geçen mekânlarla ilgili fantastik bir tarih kurgusu yapma.
- Kitabın ana fikriyle ilgili deneme türünde metinler oluşturma.
- Kitabın değindiği konularla ilgili, herhangi bir dijital uygulamayla toplumsal duyarlılık içeren bir afiş hazırlama.
- Eserin kurgusuna çok ilginç bir tip ekleme.
- Blogger tarzı bir kitap tanıtım videosunu çekme
- Kitabı evdekilere okutup onlarla röportaj yapma.
- Eserden yola çıkılarak serbest çağrışım yöntemiyle oluşturulmuş sorularla sokak röportajı yapma.
Bu örnekler gibi sayısız çeşitlilikte yaratıcı okuma ve yazma çalışmaları planlanabilir. Peki ders notuyla bu çalışmaları nasıl ilişkilendireceğiz? Ders içi performans notları, proje notları tam da bunun için var.
Öğretmenin tek otorite, tek kaynak, tek rehber olduğu günler çok geride kaldı. Enformasyon çağı çocukları, bilgiye nasıl ulaşacaklarını biliyorlar, biraz çabalayınca öğrenmeyi de öğreniyorlar.
Ancak ilham veren, pozitif dominasyonla öğrenme ortamını anlama, anlatma ve dinleme şölenine dönüştüren öğretmenlerin her devir için varlığının anlam taşıyacağı şüphesiz.
Bu çalışmalar ilginizi çektiyse derslerinizde kullanabileceğiniz bir Cesur Yeni Dünya roman incelememi buraya bırakıyorum.
