Karakterler ve tipler, kurmaca metinlerin sürekli birbirine karıştırılan kişileridir. Karakter ve tip nedir, edebi eserlerde nasıl yer alır, aralarındaki temel farklar nelerdir. Tüm yönleriyle bu yazıda!
Günlük hayatta farklı anlamlara gelecek şekilde kullandığımız karakter ve tip sözcükleri, kurmaca kişileri anlatmak ve onlar arasındaki farklara vurgu yapmak için kullanılır.
Kişi, kurmaca metinlerin temel yapı unsurlarından biridir. Hatta diğer yapı unsurları (zaman, mekan, olay örgüsü) kişiye bağlı olarak vardır. Cansız bir nesne veya hayvanlar da kişi olarak ele alınır. Söz konusu kişiler ikiye ayrılarak tanımlanır: karakter ve tip.
Karakter Nedir?
Kurgusal metinlerde kendine has özellikleriyle yer alan kişilere karakter denir. Psikolojik derinliği ile ele alınan karakter birey olma özelliği gösterir. Sevinçleri, üzüntüleri, arayışı, yaşadığı çelişkiler ve çıkmazlar hep kendine özgüdür. Başka bir eserde bir benzerine rastlamayız. Karakter ait olduğu eser bağlamında biriciktir.
Üzerinde ayrıntılarıyla durulan, düşünceleri ve aksiyonlarıyla okuru etkileyen kişilerdir. Karakterler, felsefi ve psikolojik açıdan sıradan kişilerden farklı özelliklere sahip olarak karşımıza çıkarlar.
(Haluk Harun Duman, Metin Çözümleme Yöntemleri)
Tip basit ve sabit karakterlidir. Tipler belli bir dönemde toplumun inandığı temel değerleri veya hoşlanılmayan durumları temsil ederler. Ferdi yönleri ağır basan tipler ise karakterdir. Biricik, yegane, basmakalıp olmayanları…
(Mehmet Kaplan)
Yaprak Dökümü romanındaki Ferhunde ön görülemez davranışları, olayları yönlendirmedeki etkisiyle karakter özelliği gösterir.
Tarık Buğra’nın Küçük Ağa romanındaki Çolak Salih yaşadığı bunalımla, isyan ve sorgulamalarla keskin bir karakter hüviyeti taşır.
Suç ve Ceza romanındaki Raskolnikov, bütün kendine has özellikleriyle sıradan bir katil değildir. Psikolojik derinliği, gelgitleri ve sorgulamalarıyla karakter özelliği taşır.
Tip Nedir?
Tek bir niteliğiyle eserde yer alan kişilere tip denir. Tipler belli bir toplumsal tabakanın temsilcisidir. Eserde bir kere tanıtılırlar ve hep o sivrilmiş özelliğiyle metinde yer alırlar. Söz konusu özellik (tembellik, cimrilik, kahramanlık, titizlik vs.) kendisi gibi olan bütün kişileri temsil etmektedir. Benzerlerinin özelliklerini abartılı bir şekilde üzerlerinde taşırlar.
Tipler, genellikle olayların etkisiyle değişim geçirmezler.
Bazı tipler de idealize edilmiş tiplerdir, gerçek hayatta rastlanması mümkün olmayan, gerçeklikten kopuk kişilerdir. Tanzimat Dönemi romanı böyle birçok tipi barındırır.
Bir toplumsal grubu, kitleyi ya da mesleği temsil eden, bağlı bulundukları kitlenin tipik özelliklerine sahip olan kişilerdir. Eserdeki temel işlevleri ait oldukları topluluk için örneklik etmektir.
(Haluk Harun Duman, Metin Çözümleme Yöntemleri)
Yaprak Dökümü romanının kişilerinden biri olan Ali Rıza Bey, son dönem Osmanlı aydınını temsil etmesi yönüyle tip özelliği gösterir.
Moliere’in Cimri adlı tiyatro oyunundaki Harpagon, eserde tek bir özelliğiyle sıyrıldığı için tipe örnektir.
Oğuz Kağan, kahraman tipini temsil ederken; Çalıkuşu romanındaki Feride idealist bir öğretmen tipini temsil eder.
Gonçarov’un Oblamov‘u tembelliğiyle sivrilmiş önemli bir tip örneğidir.
Karakter ve Tip Arasındaki Farklar Nelerdir?
- Karakter ve tip arasındaki en önemli fark temsil gücüyle ilgilidir. Tip belli bir zümreyi, niteliği ya da düşünceyi temsil ederken karakter kendine has özellikleriyle sıyrılır.
- Karakter çok boyutlu ve katmanlıdır; tip ise sınırlıdır, tek bir özelliğiyle ön plana çıkar, tek boyutludur.
- Karakter olay örgüsünü ve dramatik aksiyonu yönlendirmede etkilidir, yine olaylardan etkilenerek değişir ve gelişir. Tip ise başladığı gibi devam eder, temsil ettiği özellikle eserde varlığını sürdürür, değişmez, gelişmez.
- Karakterin benzerine başka bir eserde rastlamayız. Ancak tip, aynı özelliklerle başka eserlerde de karşımıza çıkar.
- Karakter herhangi bir misyon üstlenmezken, tip çoğunlukla bir misyonun taşıyıcısıdır.
- Karakter kendine özelken tip geneldir, geneli yansıtır.
- Karakterler olağan ve normal kişilerken tipler küçültücü veya yüceltici özellikleri abartılı bir şekilde üzerinde taşıyan kişilerdir.
Ayrıca bu içerik ilginizi çektiyse Dünya Edebiyatının Dört Ünlü Anti Kahramanı adlı yazımdaki ünlü roman tiplerine göz atabilirsiniz.
