Günümüzde Yasaklanmış Kötü Şöhretli 13 Kitap

Günümüzde yetkililer tarafından yasaklanmış, sansürlenmiş kötü şöhrete sahip kitaplara yer verdiğimiz listemizde tartışmalı, kışkırtıcı ve devrimci literatüre sahip 13 yasaklı kitap yer alıyor.

İnsanlar tarih boyunca ifade özgürlüğü konusunda hep geride kalmıştır. Hatta bu durumun en somut örneği de kitapların yasaklanmasıdır.

1559’da Katolik kilisesi, İndex Librorum Prohibitorum (Yasaklanmış Kitaplar Dizini) adlı 400 yasaklı kitaptan oluşan bir liste derledi. 1576 yılında III. Murat siyasi ve ahlaki gerekçelerle Rafizilere ait kitapların toplatılmasını ve tam 413 yıl sonra 1989’da İran’ın ruhani lideri Ayetullah Ruhullah Humeyni, Şeytan Ayetleri’nin yazarı Salman Rushdie’nin dine hakaretten idam edilmesini istedi.

Bu örnekler nezdinde yetkililerin bir kitabın yayınlanmasını veya satılmasını yasakladığı doğrudan yasaklar sansürün tek biçimi değildir.

Bunun yerine kısmi, resmi olmayan sansürler uygulanabilir. Kitaplar kütüphanelerden sessizce kaldırılabilir, kitlelerin kitaplara erişimi zorlaştırılabilir.

Böyle bir durumda yazarlar ve yayıncılar rahatsız edici eserler üretmeyerek düzen dinamiklerine boyun eğerler.

Yakın Zamanda Yasaklanmış Kışkırtıcı ve Tartışmalı Kitaplar

İfade özgürlüğünün bir garantisi olarak bilinen İnsan Hakları Bildirgesi birçok ülkenin anayasal düzeninin temelini oluşturuyor. Yine de bu güvenceye rağmen kitaplar yasaklanmaya okuyucular kısıtlanmaya çalışılıyor. Hata üstüne üstlük yazarlar ve yayınevlerine davalar açılıyor.

Bu listemizde tarihin bir noktasında yasaklanmış, sansüre maruz kalmış, erişimi kısıtlanmış, tartışmalı, kışkırtıcı ve devrimci literatürle dolu yasaklı kitaplara değiniyoruz.

Bu kitapların bazıları günümüzde yasaklanma ve sansüre maruz kalsa da genelde böyle durumlarda kötü niyetin ters tepmesi sonucu en çok satanı yaratmaya meyilli olmuştur.

Dolayısıyla çoğu yasaklı kitap günümüzde erişilebilir durumdadır.

1. Persepolis

2000 yılında Fransa’da çizgi roman yayımcısı L’Association tarafından yayımlanan ve Marjane Satrapi’nin 2000’li yılların başında İran’daki yaşamı anlattığı Persepolis grafik romanı 21. yüzyılda yasaklanmış kötü şöhretli kitapların başında geliyor.

İslam Devrimi (1978) ve İran-Irak Savaşı’nın sonu (1988) gibi siyasi olayların İran’daki çalkantılı dönemlerini kaleme alan Satrapi, mizahı kullanarak anlattığı detaylar yer yer komik unsurlara dönüşürken karanlık bir tarafa çekiliyor ve yürek parçalayıcı sahnelere eviriliyor.

Persepolis ilk çıktığında İran’ın radarına girerek ülke genelinde hızla yasaklanmıştı. Zira bu durumu 2013’te öğrenen birçok ülke okullarda Persepolis grafik romanını çocuklara ders konusu olarak öğretiyordu.

Marjane Satrapi 2013 yılında Persepolis hakkında yaptığı bir açıklamada şöyle demiştir:

Persepolis kendi hayatımın hikayesine dayanıyor, yani çocukları korkutmak için uydurulmuş şeyler değil. Bunlar dünyada var.

Hatta bir dönem İran dışında yasak olmamasına rağmen baskılar sonucu Amerika ve benzeri ülkelerde müfredattan çıkarıldı ve gençlerin kitaba erişimi kısıtlandı.

2. Uçurtma Avcısı

Afgan-Amerikalı yazar Khaled Hosseini’nin ilk romanı Uçurtma Avcısı 2003 yılında yayınlandığında Afgan tarihi ve kültürünün etkileyici bir tasviri olarak nitelendirilmiştir.

Romanın bu başarısı ABD ve Avrupa ülkelerinde lise müfredatlarına girmesiyle sonuçlandı.

Hikaye 1970’lerde Kabil’de büyüyen, birbirine yakın iki arkadaş olan Emir ve Hasan’a odaklanıyor. Emir zengin bir yargıcın oğludur. Hasan ise yargıcın hizmetçisinin oğludur.

Tek eğlenceleri uçurtma uçurmak olan ikili zamanla büyüdükçe Afgan toplumundaki kast sistemine tabi olmaya başlarlar ve statü farkı iki arkadaşı birbirinden ayırır.

Ardından Emir, Hasan’a ihanet eder.

Uçurtma Avcısı ticari başarısı neticesinde 2007 yılında İsviçreli yönetmen ve senarist olan Marc Forster tarafından beyazperdeye uyarlandı. Dolayısıyla edebiyat dünyasında fırtınalar estiren Uçurtma Avcısı, aradan geçen dört yıl boyunca kitap okumamış olan Afgan hükümeti tarafından film vesilesiyle yasaklandı.

Yasaklamanın sebebi ise hikayede geçen bir tecavüz anlatısıydı. Afganistan, Müslümanlar için İslam’ın gerici ve zalim olarak tasvir edilmesi gerekçesiyle Uçurtma Avcısı’nı yasakladı.

Khaled Hosseini Uçurtma Avcısı’nın yasaklanmasıyla ilgili 2013 yılında şöyle demiştir:

Kitapta ciddi nitelikte şeyler var ama çocukların bunlarla başa çıkacak entelektüel kapasiteye sahip olduğunu hissediyorum.

Birçok Avrupa ülkesi ve ABD kitaba sansür uygulandı ve lise müfredatlarından sessiz sedasız kaldırdı.

3. Baba ve Piç

Ödüllü yazar Elif Şafak’ın dünya edebiyatında oldukça önemli bir yeri vardır. Romanları 50’den fazla dile çevrilmiştir. 2006 yılında Türk-Ermeni ilişkilerini inceleyen romanı Baba ve Piç Türk Ceza Kanunu’nun 301. maddesi gereğince Ermeni Soykırımını tartışmaya açtığı ve Türklüğe hakaret ettiği gerekçesiyle Şafak’a Türkiye’de muhalif bir avukat tarafından dava açıldı. Ancak suçun yasal unsurlarının oluşmadığı ve delil bulunmadığı gerekçesiyle beraat etti.

Elif Şafak 2006 yılında Baba ve Piç adlı kitabı hakkında şöyle demiştir:

Tarihimiz, hikayelerimiz burada. Ayaklarımızın altındaki katmanlarda yatıyor. Bir hikaye anlatıcısı olarak onları toplamak benim işim.

Elif Şafak, Baba ve Piç adlı kitabında; kıtaları kapsayan nesiller boyunca tarihin parçaladığı bir aileyi yeniden bir araya getiriyor. İstanbul’da yaşayan bir Ermeni ailesinin hikayesine odaklanan hikaye, geçmişinin izlerini arayan Kazan ve Çakmaçıyan aileleri arasındaki tesadüfi ilişkileri anlatıyor.

Amerika ve Türkiye’de yaşayan her iki ailenin bakış açısını farklı perspektifler sunarak kurguluyor. Kitap şu an da Türkiye’de kısmi olarak sansürlenmeye çalışılan kitaplar arasındadır.

Ek olarak 2006 yılında linç edilmeye çalışılan Şafak, dava sürecini ve yaşadıklarını Siyah Süt adlı otobiyografik romanında anlatmıştır.

4. Fun Home: A Family Tragicomic

Fun Home: A Family Tragicomic, Amerikalı karikatürist ve grafik romancı Alison Bechdel’in 2006 yılında yayınladığı grafik anı kitabıdır.

Bechdel’in LGBTQ+ odaklı yaşamına odaklanan grafik roman, Pennsylvania’da geçiyor. Bechdel’in cenaze evi işleten duygusal olarak mesafeli ve zaman zaman öfkeli babasıyla ilişkilerine irdeleyen romanda Fun House olarak adlandırılan cenaze evi ve Bechdel’in eşcinsel bir kimliğe sahip olduğunu keşfettiği dönemi konu alıyor.

Bechdel’in küçük yaşta ailesine lezbiyen olduğunu açıklama sürecini işleyen grafik anı da Bechdel’in babasının birkaç sene sonra trafik kazasının neden olduğu ölümüne ışık tutuluyor. Her nasılsa bu ölümün bir intihar olduğunu düşünen Bechdel, cinsel kimliğinin bu ölüme neden olduğunu düşünüyor.

Bechdel’in yazdığı bir kitap Tony ödüllü bir Broadway oyununa uyarlandı ve ticari başarı elde etti. Ve birçok ödülün sahibi oldu.

Yine de Fun Home: A Family Tragicomic 2006 yılında yayınlandığında homofobik eleştirilerin merkezinde yer aldı. Akabinde kitap birçok kütüphaneden kaldırıldı ve geçici olarak sansürlendi.

5. Duruma Göre Bazen Kızıldereliyim

Ödüllü yazar Sherman Alexie, çocukluk deneyimlerinden ilham alarak yazdığı Duruma Göre Bazen Kızılderili’yim kitabında; sınırların ötesine geçmeye çalışan bir çocuğun, ön yargılar ve farklılıklar üzerine verdiği sıra dışı mücadeleyi mizah dolu bir dille anlatıyor.

Ancak keskin mizahı ve çarpıcı gözlemleri sayesinde ırkçı olmakla itham edildi. Neredeyse 10 yıl zorbalık, mastürbasyon ve şiddet içerdiği için çocuklara uygun olmadığı gerekçesiyle ABD’de yasaklanmaya çalışıldı.

Yaşamın içindeki gri alanlara odaklanan Alexie, genç yetişkinlere yönelik yazdığı romanda yerlilere soykırım yapan Avrupalıları eleştirdiği için neredeyse birçok Avrupa ülkesinde sansürlenmiştir.

Kitap, Library Journal, Amazoncom, Kirkus Reviews yılın en iyi kitabı ve BBYA gençler için en iyi 10 kitap seçkisi birincisi seçilmiştir.

6. The Cartoons that Shook the World

Massachusetts’teki Brandeis Üniversitesi’nde ders veren Danimarkalı profesör Jytte Klausen’in 2009’da Yale University Press tarafında basılan ve içeriğinde Hz. Muhammed’in karikatürlerinin yer aldığı The Cartoons that Shook the World adlı kitabı uzun bir dönem İslami tartışmaların odağında yer aldı.

Birçok ülkede şiddetli ayaklanmalara neden olan kitap Hz. Muhammed’e küfür etmesi ve peygamberin mizah konusu yapılması gerekçesiyle dünya çapında 250’den fazla kişinin ölümüyle sonuçlandı.

Klausen’in asıl amacı ise bu çatışmayı körüklemek değil aksine ifade özgürlüğü ve rencide etme hakkını kullanmaktı.

Kitaba olan tepkiler içinden çıkılamaz bir hal aldığında ABD hükümeti harekete geçerek Klausen’in ABD dış politikalarına zarar vereceğini düşünerek kitabı sansürletti ve İslami karikatürleri kitaptan kaldırttı.

Klausen’in infial yaratan kitabı yine de sansürsüz olarak yayınlanmaya devam etmektedir. Hatta bir dönem izinsiz olarak basılmıştır.

7. Melissa (formerly George)

Amerikalı roman yazarı Alex Gino’nun ödüllü çocuk romanı (Children’s Stonewall ödülü, Lambda edebiyat ödülü ve Children’s Choice kitap ödülü) Melissa (formerly George) transseksüel bir 4. sınıf öğrencisi olan George’u trans bir birey olan Melissa olarak doğasını keşfettiği bir yolculuğa çıkarıyor.

Ancak Gino, kitap için seçtiği ismin trans topluluklarında eleştiriye maruz kalması sonucunda Melissa’nın Hikayesi olarak yeniden adlandırıyor. Yine de eski basımlarda George olarak geçiyor. 2022’de Scholastic’in yayımladığı kitap ise Melissa olarak değiştirilmiştir.

Kitap, Amerikan Kütüphane Derneği’nin En İyi 10’u arasına girdi. Ayrıca her yıl en çok zorlanan kitaplar listesinde de yer alıyor. Zira 2018, 2019 ve 2020 yıllarında yazar, trans bir çocuğu tasvir ettiği gerekçesiyle trans karşıtları tarafından saldırıya uğradı.

8. The Hate U Give

Amerikalı yazar Angie Thomas tarafından yazılmış olan The Hate U Give, günümüz Amerika’sında yaşanmış trajik olaylardan esinlenmiştir. Polis şiddeti sonucu ölen Oscar Grant olayıyla başlayan Black Lives Matter (Türkçe: Siyahların Yaşamları Değerlidir; kısaca BLM) hareketinden esinlenen yazar siyahilerin yaşamındaki zorlukları sergileyen bir hikaye yazmak istedi.

Roman tamamen beyaz tenli öğrencilerden oluşan bir okula giden 16 yaşındaki siyahi kız Starr’a odaklanıyor. Irksal gerilimler, asimilasyon ve adalet kavramına değinen hikaye içerik bakımından ağır dil ve eleştirel ithamlarda bulunuyor.

2018 yılında Teksas’taki bir okul bölgesinde velilerden birinin dikkatini çeken kitap kitapta müstehcen bir dil kullanılması gerekçesiyle şikayet edilerek kütüphanelerden kaldırılmaya çalışıldı.

Ardından eyaletteki birçok okulda kısmi olarak sansürlendi. Öğrencilerin kütüphaneden The Hate U Give kitabını ödünç alabilmesi için veli izni şart koşuldu.

Ek olarak 2018’de Güney Carolina, Mount Pleasant’taki bir polis, kitabın polis karşıtı bir propagandayı desteklediği gerekçesiyle mahkemeye başvurdu.

Kitap sansürlere rağmen 2018’de başarılı bir film uyarlamasıyla yeniden görücüye çıktı ve büyük beğeni topladı.

9. Kumandanı Öldürmek

Japon edebiyatını dünya edebiyatıyla buluşturan yazar Haruki Murakami’nin 14. romanı olan Kumandanı Öldürmek (Killing Comandatore) cinsel olarak açık seçik bir anlatıya sahip olduğu için Hong Kong Müstehcen Makaleler Mahkemesi’nce ahlaksızlık gerekçesiyle kısmi olarak sansürlenmiştir.

Sansür uygulaması kitabın 18 yaş ve üzeri okuyuculara satılmasını ve kitabın her nüshasının selofanla sarılıp üzerine “rahatsız edebilir” uyarısının yazılmasıyla sınırlıydı.

Hong Kong mahkemesinin neden Murakami’nin kitabını yasakladığı resmi olarak bilinmese de Hong Kong mahkemesinin Murakami’nin bu özel romanını neden seçtiği belli değil.

Bir açıklama, yazarın 2014’te Pekin tarafından Hong Kong için hazırlanan demokratik olmayan bir seçim reform planını protesto eden eylemcilere bir destek mesajı göndermesidir. Bu, Murakami’nin o olaydan sonraki ilk romanıydı.

10. Erkeklerden Nefret Ediyorum

Fransız yazar Pauline Harmange’ın misandri üzerine kaleme aldığı Erkeklerden Nefret Ediyorum adlı kitabı 96 sayfalık bir makaleden oluşuyor. Monstrograph yayınevi tarafından basılan kitap Fransız cinsiyet eşitliği danışmanı Ralph Zurmély’nin radarına takıldı ve bir kitabı kapağına bakarak yargılama girişimlerinden birine daha sahne oldu.

Ayrıca Fransız Kültür Bakanlığı Monstrograph’a makale yayınlanmaya devam ederse cinsiyete dayalı nefreti kışkırtmak suçundan yargılanacakları yönünde tehditlerde bulundu. Daha sonra yayınevi baskılara dayanamayıp kitabın basımını durdurdu ve kitabın eldeki satılmayan nüshaları toplatıldı.

Fransa dahil uluslararası ilgi çeken ve cinsiyet eşitliği konusunda büyük yankı uyandıran Pauline Harmange’ın Erkeklerden Nefret Ediyorum adlı kitabı büyük bir yayıncı olan Éditions du Seuil tarafından yeniden yayınlanmak üzere basıldı.

11. Stamped: Racism, Antiracism, and You

Amerikalı tarihçi Ibram X. Kendi’nin 2016 yılında yayınladığı “Stamped from the Beginning, The Definitive History of Racist Ideas in America” adlı kitabının Jason Reynolds tarafından gençler ve ergenlik öncesi çocuklar için yeniden yazılmıştır.

Stamped: Racism, Antiracism, and You çıkar çıkmaz American Library Association’ın listesinde 2 numaraya yükseldi. Ayrıca New York Times Bestseller’da ilk sırada yer aldı.

Amerikan tarihinde bir leke olarak yer edinen ırkçılık kavramına değinen ve tarihten örneklerle ırkçılık hakkında bilgiler veren kitap birçok ebeveynin tepkisiyle karşılaştı. Bu tepkinin nedeni şüphesiz kitabın olay örgüsü ve üsluptu. Zira yazar seçici hikaye anlatımına başvurmuştu.

Amerikan tarihinde yaşanmış ırkçı faaliyetlerin detaylı olarak anlatımını içeriyordu. Nitekim bu anlatıyı çocukların anlayabileceği bir dilde açıklıyordu.

Kitapta siyahi hareketin destekçilerine ve siyahi karşıtı olan birçok önemli figürden bahsediliyor; Püriten vaiz Cotton Mather, Thomas Jefferson, kölelik karşıtı William Lloyd Garrison, W.E.B. Dubois gibi karakterler yer alıyor.

12. This is a Swedish Tiger

İsveçli-Yahudi komedyen Aron Flam’ın 2020 yılında yayınladığı hicivsel bir Hardcover’a ve slogana sahip This is a Swedish Tiger adlı kitabı II. Dünya Savaşı’ndan sonra Nazilerle işbirliğini devam ettiren İsveç hükümetinin gizli faaliyetlerini konu alıyor.

2021’de geç de olsa kitaptan haberdar olan İsveç hükümeti sahte gerekçelerle kitabı yasaklatmaya çalıştı ve ikinci baskısını durdurarak Flam’e cezai işlem uyguladı. Duruşma sadece Flam’ın kitabını duyurmakla kalmadı, aynı zamanda İsveç’in II. Dünya Savaşı’ndaki rolüne de dikkat çekti.

13. 1000 Years of Joys and Sorrows

Uluslararası aktivist-sanatçı Ai Weiwei’nin uzun zamandır beklenen hatırası 1000 Years of Joys and Sorrows Kasım 2021’de yayınlanmasının ardından, anavatanı Çin’de derhal yasaklandı.

Ai Weiwei’nin blogu 2009’da kapatıldı ve 2011’de sanatçı 81 gün boyunca gizli bir yerde alıkonuldu. Ai Weiwei, tüm dünyada adaletsizlik konusunda farkındalık yaratmak için yenilikçi sanatı çeşitli biçimlerde kullandıktan 30 yıl sonra, zamanının en etkili Çinli sanatçılarından biri haline geldi.

Hedefi dünya çapındaki devlet gücü sembollerini alaya alarak Çin tarihinde yaşanmış trajik olayların altını çizmekti. 5.000’den fazla çocuğun ölümüne neden olan Sichuan depremi, Mao dönemindeki insanlık suçları, Sincan’daki ağır çalışma kampları gibi birçok konuyu tiye alan aktivist “Dokunaklı” sanatsal sürecini de aydınlatıyor.

Bu tarz kitap listeleri ilginizi çekiyorsa yine sitemizde yer alan “Türk Edebiyatının Okunması Gereken En Akıcı 5 Seri Kitabı” adlı listemizi inceleyebilirsiniz.