Seyirci Etkisi Nedir? Gerçek Hayattan Örneklerle Bystander

Bu yazımızda Sosyal Psikoloji’nin çalışma alanlarından biri olan, Seyirci Etkisi’nin ne olduğuna, bu çalışma alanının nasıl oluştuğuna ve gerçek hayattan alınan örneklerle Bystander’ın yarattığı psikolojik etkiye ayrıntılı olarak yer veriyoruz.

Seyirci Etkisi ( Bystander Effect) Nedir?

Seyirci Etkisi veya Seyirci İlgisizliği, kişilerin başka insanlar varken, mağdura yardım etme olasılığının daha düşük olduğunu saptayan sosyal psikolojik bir teoridir.

İlk olarak, Kitty Genovose vakası ile 1964’te ortaya atılmış ve çalışmalarına başlanmıştır. Yapılan birçok araştırmaya göre; seyirci sayısı, belirsizlik, grup bağlılığı ve karşılıklı inkarı güçlendiren sorumluluğun dağılımı gibi giderek daha da artan faktörler, seyirci etkisini güçlendirmektedir.

Bystander
Bystander

Araştırmalara göre, bir kişiden görevi tek başına tamamlaması istenirse, sorumluluk duygusu ile olumlu dönüş alınırken; bir grubun görevi birlikte tamamlaması gerekirse, gruptaki her bir birey daha zayıf bir sorumluluk duygusuna sahip olarak hareketini kısıtladığı, geri çekildiği saptanmıştır.

Bystander Etkisi Gerçek Hayattan Örnekleri;

Bystander her ne kadar laboratuvar ortamında birçok araştırmaya konu olsa da, günlük yaşantımızda da çok farklı alanlarda karşılaştığımız bir etkidir. Buna ilişkin olarak bystander a yönelik gerçek hayattan alınan 8 örneği sizler için derledik.

1.Kitty Genovese Vakası

Kitty Genovese
Kitty Genovese

Kitty Genovese Vakası, seyirci etkisinin ilk ve en ünlü örneğidir. Birçok sosyal psikoloji kitabına konu olan olay, New York’ta meydana gelmiştir. Catherine Genovese adında bir genç kadın, 13 Mart 1964’te sabah saat 3:15’te iş çıkışı evine yürürken; Winston Moseley adlı saldırgan tarafından sırtından bıçaklanmıştır.

Şimdi anlatacaklarımız hakkında bir takım spekülasyonlar mevcut olsa da, New York Times’in ilk haberine göre; genç kadın yere yığılıp yardım için çığlık atmaya başlamış, o an, binada oturan birkaç komşu, Genovese’nin sesini duymasına rağmen ne polise telefon etmiş ne de yardıma inmiştir.

Olayı gören bir adam penceresinden saldırgana, uzak durması için bağırıp saldırganın olay yerinden kaçmasına neden olmuştur. Saldırganın uzaklaşmasının ardından Genovese, kaldırımda sürünerek kaçmaya çalışmış ancak Moseley yaklaşık 10 dakika sonra olay mahalline geri gelip Genovese’yi bir kez daha bıçaklayıp genç kadına tecavüz edip parasını çalıp kaçmıştır.

Tüm bu yaşananlar yaklaşık 30 dakikalık bir süreci kapsamıştır. The New York Times’ın haberine göre, 37 civarında kişinin olayı gördüğü ancak kimsenin yardıma gelmediği belirtilmiş olsa da, ilk haberinin yayınlanmasından yıllar sonra The Newyork Times bu haberin bir kısmının, haberin ilgisini arttırmak için abartıldığını, görgü tanığı sayının 37 olmadığını, ancak, bıçaklanma ve tecavüz olayının gerçek olduğunu belirttiği bir yazı yayınlamıştır.

Görgü tanıklarına genç kadına neden yardım etmedikleri sorulduğunda; sorumluluk almak istemediklerini, başka birinin kıza yardım edeceğini beklediklerini belirtmişlerdir.

2.Richmond Lisesi Vakası

Seyirci etkisi
Seyirci etkisi

Bu dava, 24 Ekim 2009’da yaklaşık 10 erkek tarafından vahşice tecavüze uğrayan ve dövülen 15 yaşındaki bir kıza aittir. Olay, yaklaşık 2 buçuk saat sürmüştür. Lise partisi esnasında gerçekleşen olayda; yaklaşık 10 kişinin daha tanık olduğu ancak kıza yardım etmek yerine hepsinin cep telefonlarında olayın videosunu çektiği belirlenmiştir. Suç mahallinde yer alanlardan hiçbiri güvenlik görevlisine veya polise haber vermemiştir.

Görgü tanıklarından birine neden yardım etmediği sorulduğunda; “Kafasına tekme atıp ve onu dövüyorlardı, onu soyup kıyafetlerini yırtıyorlardı; aklımdan çıkaramadım şeylerdi. Onu insanlıktan çıkaran insanlar gördüm. O, oldukça sessizdi; Bir an ölü olduğunu sandım ama sonra hareket ettiğini gördüm.

Bir şeyler yapabilirmişim gibi hissediyordum ama olanlardan dolayı hiçbir sorumluluğum yokmuş gibi hissediyordum. Bu nedenle yardım etmedim demiştir.

3.Kevin Carter’ın Fotoğrafı

Kevin Carter'ın Pulitzer ödüllü fotoğrafı
Kevin Carter’ın Pulitzer ödüllü fotoğrafı

Bebeğin ölmesini bekleyen akbaba, oldukça ikonik ve her birimizin aşina olduğu bir fotoğraftır. Güney Afrikalı foto muhabiri Kevin Carter’a Pulitzer ödülü kazandıran bu fotoğrafın arkasındaki hikaye de seyirci etkisine örnek oluşturabilir.

Bu ünlü ve ikonik fotoğrafı, Mart 1993’te çeken fotoğrafçı, Afrika halkının çektiği acıyı gözler önüne sermek istemiştir. Fotoğrafta, yürümeye başlayan bebek, yiyecek ve su için kurtarma merkezlerine doğru emeklemeye çalıştığı görülmektedir.

Hemen arkasında akbaba ise bebeğin ölmesini ve onu yemeyi beklemektedir. Fotoğraf çekilirken arabayı kullanan şoför, fotoğrafın daha iyi olacağını düşündüğü için akbabanın kanatları açık fotoğrafını çekmek isteyip Carter’in yaklaşık 20 dakika beklediğini iddia etmiştir.

Fotoğrafı çektikten sonra bebeğe yardım etmek yerine, olduğu gibi bırakıp oradan ayrılmıştır. Carter’a bebeğe neden yardım etmediğini sorulduğunda; “Karışmak istemedim.” cevabını vermiştir.

4.Khaseen Morris Davası

Khaseen Moris
Khaseen Moris

16 yaşındaki lise öğrencisi Khaseen Morris’e 17 Eylül 2019’da arkadaşları tarafından alışveriş merkezine gitmesi söylenmiş, Khaseen alışveriş merkezine gittiğinde, bir grup genç tarafından saldırıya uğramıştır.

Saldırganlar tarafından defalarca göğsünden bıçaklanan çocuk kaldırıldığı hastanede hayatını kaybetmiştir. Olaya ilişkin internette birkaç video bulunmuştur. Olayı cep telefonlarına kaydetmek dışında, kimse çocuğa yardım etmemiştir. Bu olay da açıkça, seyirci etkisini göstermektedir.

5.Ilan Halimi Davası

Ilam Halimi anma
Ilam Halimi anma

Ilan Halimi adlı bir Fransız Yahudisi, 21 Ocak 2006’da Paris’te kaçırılmıştır. Ilan, yaklaşık 20 kişi tarafından dövülüp kafası tamamen koli bandına sarılmış, vahşice işkence görüp ardından üzerine benzin dökülerek ateşe verilmiş ve  13 Şubat’ta öldürülmüştür.

Birçok kişi İlam’ın çığlıklarını duymuş hatta kimileri uğradığı işkenceyi izlemeye gelmiş ama kimse ona yardım etme cesareti gösterememiştir. İlam’ın cesedi, naylon iple bir ağaca bağlanmış ve vücudunun %80’den fazlası yanmış halde bulunmuştur.

6.Shanda Sharer Vakası

Shanda Sharer
Shanda Sharer

12 yaşındaki Shanda Sharer, Melinda Loveless, Laurie Tackett, Toni Lawrence ve Hope Rippey adlı 4 genç kız tarafından kıskançlık yüzünden Sharer’ı bir arabaya davet edip Melinda, Sharer’ın boğazına bir bıçak dayayarak kaçırmıştı.

Ardından, saldırganlar, genç kızı bir eve götürüp bağlayıp Melinda ve Lauries, Sharer’ı öldürmenin yolunu tartışmaya başlamıştı. İlk olarak, Melinda, Sharer’ı vahşice dövmüş ardından ona işkence etmişti.

Melinda, Sharar’ı dövmesinin ardından boğazını kesmeye çalışmış ancak başarısız olmuştu. Kızlar Sharar’ın öldüğünü düşünüp onu arabanın bagajına bırakıp oradan ayrılmışlardı ancak Sharer’ın çığlıklarını duyup ve bagajdan kaçmaya çalıştığını görüp onu yakalayıp ormanda üzerine benzin dökerek yakmışlardır.

Hope ve Toni, olay gecesi polise her şeyi itiraf etmişlerdir. Sharer’a yaşattıklarından rahatsız olsalar bile, korktukları için polis çağırmadıklarını beyan etmişlerdir.

7.Raymond Zack Davası

Raymond Zack
Raymond Zack

53 yaşındaki California sakini Raymond Zack Mayıs 2011’de, Robert Crown Memorial Beach’e gidip denize girmişti. Yaklaşık bir saat boyunca denizin derinliklerinde yüzen adamın, üvey annesi Dolores Berry polisi arayıp Zack’in intihar etmeye çalıştığını söyledi.

Polis ve itfaiye ekipleri sahile geldi ancak hiçbiri suya girmeye cesaret edememişti. Polis raporlarına göre, polis, itfaiyecilerin suya girmesini bekliyordu. İtfaiyecilerden yardım istendiğinde, bu kurtarma işlemini gerçekleştirmek için yeterli eğitime sahip olmadıklarını söylemişlerdi.

Sahilde çok sayıda sivil vardı, ancak yetkililerin kurtarmayı yapacağını umdukları için kimse suya girmemişti. İtfaiye ekipleri durumu ABD Sahil Güvenliğine bildirdi. Daha sonra Zack, muhtemelen hipotermi nedeniyle bayılmıştı. Ardından kaldırıldığı hastanede kurtarılamamıştır.

8.Dijital veya Modern Seyirci

Dijital seyirci
Dijital seyirci

Sosyal medyanın insanların yaşamları üzerindeki etkisinin artmasıyla birlikte Bystander’ın dijital etkisi de ortaya çıkmıştır. Seyirci etkisinin sosyal platformlar üzerindeki etkisi, duruma fiziksel olarak nasıl tepki verildiği görülemediği için gerçek dünyadan bile daha fazla ve farklıdır.

Sanal seyirci etkisi, 2017 yılında yaşanan bir olay üzerinden daha iyi anlaşılabilir. Bu vakada, bir genç kızın beş kişilik bir grup tarafından cinsel saldırıya uğraması Facebook’ta canlı olarak yayınlanırken 40 kişi tarafından seyredilmiş, ancak hiç kimse tarafından polise ihbar edilmemişti.

Suç Psikolojisi ilginizi çekiyorsa sitemizde yer alan “Suçun Nedenlerine Yönelik 5 Kriminolojik Suç Teorisi” isimli yazıyı inceleyebilirsiniz.

Abone ol
Bildir
guest
0 Yorum
Satır İçi Geri Bildirimler
Tüm yorumları görüntüle
İlgili İçerikler