Roma Dönemi’nin en kapsamlı yol haritası olan; İstanbul ve Hatay’ın da resmedildiği Peutinger Haritası’nın tarihini, gelişim sürecini ve neden bu isimle anıldığını ayrıntılı olarak inceledik.
İçerik Başlıkları
Peutinger Haritası Nedir?
Peutinger Haritası, Roma İmparatorluğu’nun yol ve posta ağı olan Cursus publicus’un düzenini gösteren bir resimli haritadır. Tabula Peutinger adıyla bilinen haritanın hazırlandığı dönemdeki orijinal adı: “Itinerarium Cursus Publicus” tur. Harita, İmparator Augutus döneminde; Marcus Agrippa tarafından mühendis ve haritacılardan oluşan bir gruba hazırlatılır. MÖ.1 yy’da hazırlanmış olduğu tahmin edilen haritanın orijinali günümüze kadar ulaşamamıştır.
Günümüze ulaşan haritaya ilişkin olarak; ilk haritadan, ilk istinsahın İstanbul’da 4-5. yy’da kopyalandığı ve 4. Haçlı seferinin ardından Venedikliler tarafından, haritanın yağmalandığı düşünülmektedir. 4. Haçlı Seferi sonrasında harita, Fransa, Colmar’da isimsiz bir rahip tarafından tekrar çizilmiştir. Haritaya ilişkin en eski örnek, bu rahibin çizdiğidir. Haritanın ilk olarak, MS. 328’den sonra yani 4-5. yüzyılda kopyalandığı yönünde tarihçiler fikir birliğine varmaktadır. Çünkü bu nüshada, İstanbul/Konstantinopolis önemli 3 kentten birisi olarak gösterilmektedir. Yine tarihçilerin, günümüzdeki nüshanın ilk haritadan kopyalandığı düşüncesini güçlendiren bir nokta ise, MS. 79 yılında Vezüv Yanardağı tarafından yok edilen ve yeniden kurulmayan Pompei kentinin de haritada yer alıyor oluşudur.
Harita, sadece coğrafi şekilleri değil; 555 adet Roma kentini ve 3 kıtada 3500 den fazla coğrafi yerin adını ve konumunu göstermektedir. Ayrıca harita, Roma kentleri arasındaki yol şebekesini ve aralarındaki mesafe ve seyahat sürelerini de göstermektedir. Modern bir toplu taşıma haritasına benzetilmektedir. Okur yazar olmayanlar tarafından dahi kolaylıkla anlaşılabilecek şekilde hazırlanmıştır. Haritada; Dönemin Roma İmparatorluğu’nun en önemli üç şehri Roma, Konstantinopolis(İstanbul) ve Antiochia (Antakya) özel semboller ile öne çıkmaktadır. Bu şehirler yukarıdaki görselde de görüleceği üzere, tahtta oturmuş olarak gösterilen tanrıçalar ile belirtilmiştir. Ayrıca, Nicomedia (İzmit), Nicaea (İznik), Ancyra (Ankara) gibi önemli Doğu Roma yerleşimleri de vardır.
Harita, Roma İmparatorluğu’nun yanı sıra, Hindistan ve Ganj, Sri Lanka (Insula Taprobane) bölgelerini ve hatta Çin’in bir bölümünü de göstermektedir. Aynı zamanda, Hindistan’ın güneybatı kıyısında Roma İmparatorluğu ile ticaretin ana limanlarından biri olan günümüz Malabar Sahili’ndeki Muziris’te (bugünkü Kodungallur) bir Augustus Tapınağı’nı gösterir. Parşömenin batı ucunda Fas, İber Yarımadası ve Britanya Adaları’nın olmaması, günümüze ulaşan 11 nüshanın eksik olduğunu ve on ikinci bir orijinal bölümün kaybolduğunu kesin olarak, göstermektedir ve eksik kısım 1898’de harita bilimci Konrad Miller tarafından tamamlanmıştır.
Harita 12 bölümden oluşmaktadır ve sırasıyla;
- I. Bölüm: Britanya-Hispania-Moritanya,
- II. Bölüm: Moritanya-Galya,
- III. Bölüm: Galya-Germanya-Ligurya (İtalya)-Moritanya,
- IV. Bölüm: Rhaetia-İtalya-Moritanya,
- V. Bölüm: Noricum-lllyricum-İtalya-Afrika,
- VI. Bölüm: Dalmaçya-İtalya-Afrika,
- VII. Bölüm: Dalmaçya-Makedonya-İtalya-Afrika,
- VIII. Bölüm: Makedonya-Trakya-Afrika,
- IX. Bölüm: Asya-Mısır,
- X. Bölüm: Kapadokya-Suriye-Filistin,
- XI. Bölüm: Arabistan-Mezopotamya-İran (Pers),
- XII. Bölüm: İran (Pers) ve Hindistan
Teknolojinin de gelişmesi ile birlikte, haritada yer alan bölgelerin, dünya haritasına entegre edilmiş hali de mevcuttur.
Peutinger’in Görselleştirme Ayrıntıları
Haritada, günümüzde de olduğu gibi; coğrafi bilgiler farklı renklerle resmedilmiştir. Örneğin, kentler, kaleler ve konaklama yerleri arasındaki mesafeleri ve rotaları merdiven gibi kıvrılarak ilerleyen kırmızı şematik rotalar ile gösterilmektedir. Dağlar kahverengiyle, nehirler ve denizler ise koyu yeşille gösterilmiş.
Haritada yüzlerce kentin ve yerleşim yerinin adı ve bulundukları yerler belirtilmektedir. Evler, kuleler, duvarlarla çevrili avlularla resmedilmiştir. Roma imparatorluğunda su kanallarının ve termal suların büyük bir önemi vardır. Haritada bu yerler olduğu yerler özellikle vurgulanmıştır.
Harita, Roma da tüm yolların ölçü birimi olan Roma Mili ile gösterilmiştir.
Peutinger Haritasında Kullanılan Ölçü Birimi: Roma Mili
Millia Passuum yani Roma Mili (MP) 1000 Roma Adımı = 1 mil (1,481 metre) karşılığı olarak kullanılan antik mesafe ölçü birimidir. Roma imparatorluğunun tüm yollarında mesafe ölçüsü olarak kullanmıştır. Antik çağlarda, mesafe ölçümünde adım/ayak gibi basit ölçüler kullanılmaktadır. Harita hazırlanırken, ayak ölçüsü birimi olarak, haritayı hazırlatan Marcus Agrippa’nın sağ ayağı standart alınmıştır ve böylelikle, Roma’nın ölçü sistemi de belirlemiştir.
Peutinger Haritasında Tanrıça Sembolü ile Resmedilen Şehir: İstanbul
Yukarıdaki görsel incelediğinde, sol elinde mızrak ve kalkan olan bir miğferli tanrıça tarafından İstanbul ya da o dönemki adıyla Konstantinopolis temsil edilmiştir. Onun hemen yanında sağ eliyle batıyı gösteren mızraklı Konstantin sütunu (Çemberlitaş) görülmektedir.
Ve yine, tahtta oturan kadının arkasında Haliç, çatılı ev şeklinde Galata bölgesi gösterilmektedir. Sağda Chrysopolis (Üsküdar) ve Kız Kulesi, onun hemen altında Calcedonia (Kadıköy) bölgeleri gösterilmiştir.
Peutinger İsminin Kökeni Nedir?
Harita, 1494 yılında Worms kentindeki bir manastır kütüphanesinde, Alman Rönesans araştırmacısı Konrad Celtes tarafından keşfedilmiştir. Ölümünün ardından miras yoluyla mı yoksa müzayede ya da farklı bir yolla mı bilinmemekle birlikte; harita, 1508 yılında antikacı Konrad Peutinger’ın eline geçmiştir ve onun tarafından tanıtılmıştır.
Harita bu nedenle, bu isimle anılmaktadır. Peutinger ailesi, harita 1714’te satılana kadar haritaya ev sahipliği etmiştir. Daha sonra, Savoy Prensi Eugene tarafından satın alınana kadar, birkaç kraliyet ve seçkin aile arasında gezinmesinin ardından; Viyana’daki Habsburg Hanedanı tarafından alınarak; Viyana Kraliyet Kütüphanesine bağışlanmıştır. Halen, Viyana’da, bu kurumda koruma altındadır. Peutinger Haritası, 2007 yılında Unesco’nun Dünya Belleği Programına katılmıştır.
Bu tarz içerikler ilginizi çekiyorsa, sitemizde yer alan; “Teorilerle 1518 Strazburg Dans Vebasının Nedenleri” adlı yazıyı da inceleyebilirsiniz.
