Günümüz şartlarına göre etik açıdan şüpheli olan deneylerden biri olan Carney Landis’in insanların iğrenme, şok, sevinç vb. hissettiğinde ortak bir ifadeye sahip olup olmadığını test ettiği Evrensel Yüz İfadeleri (Facial Expression Experiment) deneyine değiniyoruz. Araştırma yazımızda bu deneyin amacı, yöntemi ve sonuçlarını detaylı şekilde inceleyeceğiz.
İçerik Başlıkları
Carney Landis Kimdir?
Carney Landis, 1897’de ABD’de Ohio’da doğdu. Varieties Of Psychopathological Experience, Modern Society and Mental Disease ve The startle pattern gibi psikoloji üzerine kitaplarıyla tanındı. Evrensel Yüz İfadeleri Deneyi’ni yürütürken Minnesota Üniversitesinde psikoloji alanında yüksek lisans öğrencisiydi. Carney Landis, derecesini aldıktan sonra kendini cinsel psikopatolojiye adadı. New York Eyalet Psikiyatri Enstitüsü’nde parlak bir kariyere sahip olmaya devam etti. 1962’de 65 yaşında New York’ta öldü.
Evrensel Yüz İfadeleri Deneyi’nin Amacı
1924’te Carney Landis, farklı duyguların o duyguya özgü yüz ifadeleri oluşturup oluşturmadığını merak edip bu araştırmaya girişti. Bu deneyin amacı, tüm insanların iğrenme, şok, sevinç vb. hissettiğinde ortak bir ifadeye sahip olup olmadığını görmekti. Örneğin, herkesin şaşırdığında büründüğü ortak yüz ifadeleri var mı? Bu yeterince normal bir soru olsa da Landis’in bunu test etme yöntemleri normalden oldukça uzaktı.
Yüz İfadeleri Deneyi’nin İlk Aşaması
Carney Landis’in bu araştırmadaki denekleri çoğunlukla öğrencilerdi. 12 kadın, 12 erkek ve 13 yaşında 1 erkek çocuk olmak üzere 25 kişiydiler. Her katılımcı bir deney odasına alındı ve ifadelerindeki değişimi net bir şekilde görebilmek için yüzleri siyah çizgilerle boyandı. Deney, yüzlerinin fotoğraflarını çekerken onları farklı uyaranlara maruz bırakmaktan ibaretti.
İlk başta deneklerin tamamlamaları gereken görevler oldukça zararsız ve basitti. Amonyak koklamak, İncil’den bir kısım okumak, yalan söylemek, caz dinlemek gibi eylemler istenmişti. Ancak sonuçlar oldukça yetersizdi, bu nedenle Landis riskleri artırma zamanının geldiğine karar verdi.
Deneklerine pornografik görüntüler göstermeye başladı. Ardından cilt rahatsızlıkları olan insanların rahatsız edici tıbbi fotoğraflarına bakmalarını istedi ve hatta korkularının tam anını yakalayabilmek için kurşun sıkmaya çalıştı. En sonunda ise deneklerin gözlerini kapattı ve ellerini önündeki kovaya sokmalarını istedi. Kovanın içi canlı kurbağalarla doluydu. Deneklerin verdiği tepkiler sonucunda Landis hala istediğine ulaşamamıştı. İşte bu aşamada iş oldukça rahatsız edici ve tehlikeli boyuta ulaştı.
Deneyin Etik Dışı Son Aşaması
Landis’in merakının hala dinmemiş olması, deneyi korkutucu bir seviyeye taşıdı. Landis, deneğin sol eline canlı bir fare ve diğer eline bir bıçak verdiğinde deney doruğa ulaştı. Carney Landis, açıkça farenin kafasının kesmelerini istiyordu. Denekler sersemlemiş şekilde şaka yapıp yapmadığını sorsalar da Landis gayet ciddiydi. Katılımcıların 1/3’ü bunu yapmayı ısrarla reddetti. Bu noktada ise Landis bıçağı eline aldı ve vahşi şekilde farenin kafasını kesti. Bu yüksek stresli durumla karşı karşıya kalan bazı insanlar ağlamaya başladı, bazıları histerik bir şekilde güldü, bazıları tamamen dondu ve bazıları ise küfretti. Landis son aşamada istediği yüksek tepkileri alabilmiş olsa da işler beklediğinden de karışık bir hâl aldığı için herhangi bir sonuca varamadı.
Evrensel Yüz İfadeleri Deneyi’nin Sonuçları
- Deneyde uyandırılan herhangi bir duyguya karşılık tipik bir yüz ifadesi yoktur.
- Duygular, tipik bir ifade veya tekrarlayan kas davranışı modeli ile karakterize edilmez.
- Hoş olmayan deneyimler sırasında bile gülümseme en yaygın tepkiydi.
- Erkeklerin tepkileri kadınlara göre belirgindi.
Kısaca bu ilginç ve rahatsız edici deneye değecek kayda değer hiçbir sonuç bulunamamıştı. Bu çalışma, konu hayvan istismarı ve canlı bir hayvanın kafasını kesmenin katılımcılara yol açabileceği travma söz konusu olduğunda büyük ölçüde etik dışıydı. Ama bu deneyin son aşaması belki de daha önemli bir şeyi ortaya koydu. Deneklerden 2/3’ü acı çekmelerine ve çok kötü bir şey yapacak olmalarına rağmen baskı ve emir sonucunda itaat etti.
Bu yazımızda Carney Landis’in Evrensel Yüz İfadeleri Deneyi’ni tüm detaylarıyla inceledik. Bu yazımızı beğendiyseniz Paranoid Kişilik Bozukluğu Nedir? Paranoyaklık Belirtileri ve Tedavisi adlı yazımıza da göz atabilirsiniz.
