Travma sonrası stres bozukluğu nedir Travma sonucu oluşan stres bozuklukları, TSSB tanısı, belirtileri ve tedavilerini inceliyoruz.
Travma sonrası stres bozukluğu geçmişte savaşlardan sonra etkilenen insanlarda görülmüştür. Fakat günümüzde herhangi bir etnik köken, kültür veya yaşta ortaya çıkabilmektedir.
Travmalar; doğal afet, ciddi kazalar, terör eylemleri, savaş, çatışma, cinsel saldırı, tarihi travma ve şiddet olarak çeşitlendirilebilir.
Travma sonrası stres bozukluğu, Birinci dünya Savaşı sırasında veya sonrasında ‘bomba şoku (Shell Shock)‘ olarak isimlendirilmiştir.
İkinci Dünya Savaşı sonrasında ise ‘ savaş yorgunluğu’ adıyla anılmıştır. Yapılan araştırmalarda travma sonrası stres bozukluğu erkeklere göre kadınlarda daha sık görülmektedir.
İçerik Başlıkları
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Nedir?
Travma sonrası stres bozukluğu travmatik bir olay yaşamış veya tanık olmuş kişilerde ortaya çıkan bir psikiyatrik bozukluktur.
Kişi fiziksel ya da duygusal olarak yaşamı tehdit eden deneyim sonucu travma yaşayabilir. Bununla birlikte de travma sonrası stres bozukluğu ile karşılaşabilir.
Travma sonrası stres bozukluğuna sahip olan kişiler, travmatik olay sona erdikten uzun süre sonra bile devam eden rahatsız edici düşünce ve duygulara sahip olabilmektedir.
Bu kişiler yaşanan olaya geri dönüşler yaşar. Kabuslar ile o andaki üzüntü, korku ve öfkeyi tekrar hissederler.
Travma sonrası stres bozukluğu yaşayan kişiler, travmatik olayı hatırlatan durumlardan ya da insanlardan kaçınabilir.
Yüksek bir sese veya kazara dokunma gibi sıradan hareketlere karşı olumsuz tepkiler verebilirler.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Tanısı
Travma sonrası stres bozukluğu tanısı için kişinin travmatik olaya maruz kalması gerekir. Ama bu maruz kalma travmatik olayı doğrudan deneyimlemeyi gerektirmez.
Başkalarının başına gelen bir olaya tanık olmak, yakın bir aile üyesinin ya da arkadaşının başına gelen olaylar da neden olabilir.
Yaşanılan travmanın detaylarına sık sık maruz kalma da kişide travma sonrası stres bozukluğunu ortaya çıkabilir.
Bir kişiye travma sonrası stres bozukluğu tanısı konulabilmesi için, belirtilerin bir aydan fazla sürmesi ve kişinin günlük hayatında önemli sorunlara neden olması gerekir.
Genellikle kişiler travmatik olaydan sonraki üç ay içerisinde belirtileri gösterir.
Belirtiler daha uzun sürede de ortaya çıkabilir. Bunlar aylarca ya da yıllarca devam edebilir.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Belirtileri
Travmatik bir olaya maruz kalan kişiler aşağıdaki belirtileri gösterebilir:
1. Anı Tekrar Yaşama
Travmatik olaya neden olan anılar, istemsiz düşünceler, rahatsız eden rüyalar veya geçmiş olaya dönüşler yaşatabilir. Özellikle geçmiş olaya dönüşler tekrar canlı yaşanıyormuş gibi hissettirebilir.
2. Andan Kaçınma
Kişinin travmatik olayı hatırlatan herhangi bir şeyden kaçınmasıdır. Üzücü anıyı tetikleyebilecek insanlardan, yerlerden, nesnelerden uzaklaşmaktır. İnsanlar sadece somut durumlardan kaçmazlar.
Soyut düşüncelerden de kaçabilirler. Travmatik anı hatırlamaktan veya düşünmekten geri durabilirler. Bu konu hakkında konuşmak bile istemezler.
3. Hareketlerde ve Ruh Halinde Değişiklikler
Travmatik olayda kendisi veya başkaları hakkında yanlış veya olumsuz düşüncelere sahip olabilirler. Mesela ben kötüyüm, insanlar güvenilmez gibi düşüncelere sahip olabilirler. Bununla birlikte korku, öfke, utanç ve suçluluk kendini gösteren duygulardır.
Önceden zevk alınan faaliyetlere çok daha az ilgi, yabancılaşmış hissetmek de bu duygular arasında yer alabilir.
4. Tepkilerde Değişiklik
Öfke patlamaları, pervasızca kendine ve çevresine zarar verecek şekilde davranışlar sergileyen kişiler de travma sonrası stres bozukluğu belirtileri yaşamaktadırlar.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Tedavisi
Travma sonrası stres bozukluğu tedavisi için herkesin psikiyatrik tedaviye ihtiyacı olmadığını söylemek mümkündür.
Bazı insanlar için travma sonrası stres bozukluğu belirtileri zamanla azalıp kaybolabilir.
Kişiler farklı destek yöntemleriyle, örneğin arkadaşlar, aile ve dini öğeler, yardımıyla iyileşir. Ama travma sonrası stres bozukluğu olan çoğu kişi bundan kurtulmak için profesyonel tedaviye ihtiyaç duyar. Çünkü travma ciddi olabilecek sıkıntılara yol açabilir.
Unutulmamalıdır ki bu sıkıntılar kişinin suçu değildir.
Travma sonrası stres bozukluğuna sahip kişiler ne kadar erken tedavi görürse, iyileşme o kadar hızlı gerçekleşir.
Travma sonrası stres bozukluğu tedavilerini iki ana başlıkta toplayabiliriz. Bunların ilki bilişsel davranışçı tedavidir. İkincisi ise ilaç tedavisidir.
Bilişsel Davranışçı Tedavi
Bir psikoterapi alanı olan bilişsel davranış tedavileri oldukça etkilidir.
1. Bilişsel İşleme Tedavisi
Travma nedeniyle oluşan olumsuz duyguların ve inanılan olumsuzlukların değiştirilmesi temel alınır. Utanç, üzüntü, sinir hali, başarısız oldum, dünya çok tehlikeli gibi düşünceler terapistler yardımıyla kişinin yüzleşmesini sağlar.
2. Uzun Süreli Maruz Kalma Terapisi
Travma yaşayan kişinin korkusuyla yüzleşmesi ve baş etmeyi öğrenmesi temel alınır.
Uzun süreli maruz kalma terapisinde uygulanan sanal gerçeklik programları ile travmatik olayın yeniden deneyimlenmesi sağlanır. Ardından tetikleyicilerine aşamalı olarak maruz kalarak kontrol ele alınmaya çalışılır.
3. Travma Odaklı Bilişsel Davranışçı Terapi
Travma müdahalelerini aile ve insancıl ilkeler ile birleştiren bir terapi yöntemidir. Daha çok çocuklarda ve ergenlerde kullanılır.
4. Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme
Bu terapi yaklaşık 3 ay boyunca uygulanan travma odaklı bir psikoterapidir.
Göz hareketleriyle duyarsızlaştırma terapisinde kişinin travmasını farklı bir şekilde deneyimlenmesi sağlanır. Yeniden işlemesine yardımcı olur.
Travma öyküsü alındıktan sonra tedavi planı geliştirilir. Terapist, travma yaşayan kişiyi, travmatik anı ile ilgili sorularla yönlendirmeyi amaçlar.
REM uykusundakine benzer göz hareketleri, bir seans sırasında kişiye terapistin parmaklarının ileri geri hareketini izlemesi veya bir ışık çubuğu izlemesi sağlanarak yeniden oluşturulur.
Göz hareketleri bir süre devam eder ve durur. Tekrarlanan seanslardan sonra hafıza değişme eğilimi gösterir ve daha az olumsuz deneyimler yaşatmaya başlar.
5. Grup Terapisi
Benzer travmatik olaylardan kurtulan kişiler deneyimlerini, rahat hissettikleri ve yargılayıcı olmayan ortamda paylaşmaya teşvik eder.
Grup üyeleri, birçok insanın aynı şekilde tepki vereceğini ve aynı duyguları hissedeceğini anlamalarına yardımcı olur.
İlaç Tedavisi
İlaç tedavisinde amaç travma sonrası stres bozukluğu belirtilerini kontrol etmektir.
Ek olarak ilacın rahatlama etkisi birçok kişinin psikoterapiye daha etkili katılmasını sağlamaktadır.
Bu tarz yazılar ilginizi çekiyorsa yine sitemizde yer alan “Psikolojide Kişilik Bozukluğu Tanısı ve Tedavi Yöntemleri” adlı yazımızı inceleyebilirsiniz.
