Kumran’da ilk kez Bedevi bir çoban tarafından keşfedilen tarihi yazmalar ve önemine değindik. Bu yazmalar nasıl keşfedildi ve günümüze kadar nasıl geldi sorularının cevabını bu yazıda bulabilirsiniz.
20. yüzyılda keşfedilen bu yazmalar arkeologlar ve dini inançlar için yeri önemliydi. 1900 yıl boyunca mağaralarda bir testinin içinde bozulmadan kalabilmişti.
Bu yazıtlar İbranice, Yunanca ve Aramice dilinde hayvan derileri, papirüs ya da parşömenler üzerine mürekkeple daha çok dini ve mezhepsel konular üzerine yazılmış metinlerdir.
Bu parşömenlerden farklı olarak bir tanesi metal levha üzerine oyulmuş gizemli bir yazıttı. Bu yazıt İbranice ve Yunanca dilleri dışında anlaşılmadık bir kelime dağarcığına sahipti.
Bakır Parşömen ya da Hazine Haritası olarak adlandırılan bu yazıttın İsrail çevresinde güvenlik amacıyla saklandığı iddia edilen hazinelerin yerlerini işaret ettiği iddia edilir. Tabi hazinelerin hiçbiri bulunamadı.
İçerik Başlıkları
İlk Parşömenin Keşif Hikayesi
1947 yılında günümüzde Batı Şeria olarak bilinen Kumran’da yaşayan Muhammed Ahmed El-Hamid adında bir Bedevi’nin kuzularını otlatmaya çıkartırken başına gelenlerle başlar hikaye. Kuzularını otlatmaya çıkan Bedevi genç, bir süre sonra bir tane kuzusunun kayıp olduğunu fark eder ve onu aramaya koyulur.
Eriha kentinin 13 km güneyinde, Ölü Deniz’in batı yakasındaki bir tepeye varır. Kuzusunun tepenin dibindeki mağarada olabileceği düşüncesiyle kuyunun dibine taş atar. Kuyudan gelen kırılma sesi Bedevi genci işkillendirir ve kuyunu dibine inmeye karar verir.
Kuyunun dibinde kuzusunu bulamasa da mağaranın zemininde keten kumaşa sarılı parşömenlerin bulunduğu testileri görür. Daha önce karşılaşmadığı kadar eski olan parşömenleri gören Bedevi genç, vakit kaybetmeden yetkililere haber verir.
Konuya dahil olan arkeologlarla birlikte 20. yüzyılın en büyük keşfi ortaya çıkmış olur.
Ölü Deniz Parşömenleri Kimler Tarafından Yazılmıştır?
Eskiden Yahudiler’e ev sahipliği yapan Kumran’da Yahudi keşişlerin oluşturduğu Esseniler tarikatı yaşardı. Roma-Yahudi tarihçisi olan Flavius Josephus’un “The History Of The Jews” kitabında Esseniler’den bahsedilir.
Parşömenlerde yazılı olan bölge sakinlerinin tasvirleri ile kitapta bahsedilen Esseniler tarikatı karşılaştırıldığında oldukça fazla benzerlik görülür. Bu nedenle Arkeologların bazıları Parşömenlerinin yazarı olarak Esseniler’i kabul eder.
Ancak bazı bilim insanları Kumran yakınlarındaki insanların Parşömenlerin yazarı olamayacağını savunuyordu. Parşömenlerin; İncil’den parçalar barındırıyor olması, İbrani kutsal metinlerinin neredeyse eksiksiz bulunması küçük bir katip tarikatından ziyade seçkin bilim insanlarını temsil ediyordu.
Bazı bilim insanları ise tamamı olmasa da bazı parşömenlerin Kudüs’teki tapınakta çalışan katiplerin elinden çıktığının muhtemel olduğunu öne sürdü. Bu fikir 1960’da Alman teolog Karl Heinrich Rengstorf tarafından geliştirilerek Parşömenlerin tapınak içindeki kütüphane için yazıldığı iddia edildi.
Daha sonra Amerikan bilim insanı Norman Golb daha ileri giderek Parşömenlerin aslında Kudüs ve Yahudiye’deki bir kütüphaneden yağmalandığını öne sürdü.
Hollanda’daki Groninge Üniversitesi’nde Teknolojiden faydalanılarak kullanılan yapay zeka analizinde Büyük Yeşaya Parşömeni üzerinde birden fazla katibin çalışmış olabileceğini gösteriyordu.
Yine de bazı Arkeologlar bu Parşömenlerin Esseniler tarafından yazıldığını düşünüyordu. Kudüs, Roma kuşatması altındayken, şehrin büyük bir bölümü yerle bir oldu. Yahudilerin bir kısmının kanalizasyon yollarını kullanarak güvenli yerlere geçmeye çalıştığı bilinir.
Araştırmalara göre Kumran’a yakın bir bölge olan Kidron Vadisi’ne uzanan kanalizasyonlarda bu kuşatma dönemine ait parçalar ve kalıntılar keşfedilmiştir. Parşömenlerin bir kısmının bu yönde seyahat ettiği düşünülmektedir.
Kudüs’teki ‘İbrani Üniversitesi’nde Jan Gunneweg’e göre Parşömenlerin bulunduğu testilerin hangi döneme ve bölgeye ait olduğu tespit edilemediği için sadece yarısının Kumran’a ait olduğunu ortaya sürdü.
Ölü Deniz Parşömenlerin Dini Ve Mezhepsel Önemi
Parşömenler, Hristiyanlık ve Yahudilikle ilgili metinleri, kutsal kitaplardan parçaları ve eski Ahit’in tüm metinlerini bulunduruyordu.
Esseniler dinlerine oldukça bağlı bir kültür yapısına sahipti. Giyim kuşamları belirli kıyafetler sınırlı olup, belli saatlerde ayinleri olurdu. Toplum Kuralları ve Disiplin El Kitabı gibi yasa kitapları yoluyla Kumran’da ki düzenlerini sıkı bir kontrol altında tutuyorlardı. Gök tanrı inancıyla birlikte ahir zamanda gelecek bir kurtarıcı inancı da mevcuttu.
Parşömenlerin bir çoğunun içeriğinde iki farklı özelliğe sahip olan Mesih‘ten bahsedilir. Şam dokümanlarında tek Mesih figüründen bahsedilir ve görevinin, doğruluğu yeniden inşa etme ve kötülüğü sonlandırma olduğu belirtilir.
Toplum Kuralı yazıtında ise din adamı Mesih ve kral Mesih olarak iki farklı kişilikle tasvir edilir.
Esseniler’in bir dönem cemaat liderliğini yapan Sıddık Mürşit’in bir çok özelliğinin İsa Mesih’e benzerliği de fazlasıyla dikkat çeker. Tıpkı Hazreti İsa gibi Sıddık Mürşit’inde çarmıha gerilerek öldürüldüğü söyleniyor.
Parşömenlerin İçeriği
Kumran’daki 11 mağara, Wadi Murabba’at, Nahal Hever ve Masada olmak üzere toplam 14 mağarada çok sayıda ve çeşitli el yazmaları bulundu. Disiplin El Kitabı olarak da bilinen Topluluğun Kuralı, Savaş Parşömeni, Şükran İlahileri Parşömeni ve Habakkuk hakkında yorumlara dayalı parşömenler Kumran’daki 1. mağarada bulunmuştur.
Kumran ordularından kaçanların bıraktığı belgeler, Kumran’ın 18 km güneyinde Wadi Al-Murabbaat’da bulundu. Bar Kokhba ‘nın iki mektubu, İbranice, Aramice, Yunanca yasal belgeleri ve geleneksel İncil metniyle neredeyse aynı olan parşömenler burada bulundu. Ayrıca Bar Kokhba, Roma’ya karşı İkinci Yahudi ayaklanmasının lideridir.
1952‘de bir çoban tarafından keşfedilen En Gedi’nin güneyinde İncil’den parçalar, Bar Kokhba’ya ait mektuplar ve bu döneme ait Aramice, yunanca ve Nebati dilinde yasal belgeler bulunmuştur.
Antik Eriha’nın 13.5 km kuzeyinde bulunan yazıtlar Büyük İskender tarafından katledilen Samiriyeliler’e aitti. Ağır hasar bulunan yazıtlar Paleo-İbranice’de ki mühürler dışında bu yasal belgelerin hepsi Aramice’dir.
Ayrıca Bakır Parşömen Antik Eriha’nın kuzeyindeki bu yerde bulunmuştur. Filistin’de bulunan en eski papirüs grubu olarak tarihçiler için muazzam derecede önemlidir.
Masada’daki yerde ise Arkeologlar Ecclesiasticus’un bir el yazmasını, Levililer ve Yaratılış’tan parçalarda buldular. Ayrıca muhtemelen Essene yazarı olan Şabat Kurbanının Ezgileri Parşömeni de yer alıyordu. Buradaki 400’e yakın el yazmalarından çoğu mezhepsel yazılardır ve bunlardan yaklaşık 100’ü İncil’e ait metinlerdir.
Ölü Deniz Parşömenlerinin İngilizce Tercümesi
İsrail Müzesi’nde bulunan Büyük Yeşaya Parşömeni, Savaş Parsömeni, Habakkuk Parşömeni Üzerine Yorum, Tapınak Parşömeni ve bilinen en eski İncil el yazmalarını Digital Dead Sea Scrolls (imj.org.il) adresinden inceleyebilirsiniz.
Ayrıca tarihsel içerikler ilginizi çekiyorsa “Maya Uygarlığı Kökeni, Kültürü ve İnançları” adlı yazımızı inceleyebilirsiniz.
