İnsan davranışlarının özelliklerini, motivasyonlarını inceleyen ve araştıran psikoloji kuramı kişilik psikolojisi nedir? Kişilik psikolojisinin önde gelen yaklaşımlarından biri olan karakter teorisi ile bu yaklaşımın beş boyutu OCEAN nedir? Tüm detaylarıyla rehberimizde.
Kişilik kuramları genetik ve fizyolojik soyaçekim konusuna önem verir. Kişiliğin, “içe dönüklük” ve “dışa dönüklük” olmak üzere iki temel boyutta tanımlanabileceğini savunur.
Kişilik Psikolojisi Nedir?
Kişilik psikolojisi, insan davranışlarının özelliklerini ve motivasyonlarını inceleyen ve araştıran bir psikoloji dalıdır. Kişilik psikolojisinde kullanılan teorik yaklaşımların ortak amacı insanların davranışlarını, duygu ve düşüncelerini anlamak ve ifade etmektir.
Kişilik psikolojisinde önde gelen yaklaşımlardan biri karakter teorisi olarak bilinir. Bu teori sizi genelde normal dağılan beş boyuta ayırarak hizaya getirir ve insanlar arasındaki evrensel farklılığa ait bakış açısını tanımlar.
Kısa adı ‘OCEAN’ diye söylenir. İngilizce’de Openness, Conscientiousness, Extroversion, Agreeableness, Neuroticism olarak bilinir ve kısaca OCEAN olarak geçmektedir.
- “O”, “deneyime açık” olarak okunur, deneyime kapalı olan bireylere karşı.
- “C”, “özenli olan” anlamına gelir, daha çok hayata bezgin olanlara karşı.
- “E”, “dışa dönüklük” demek, içe dönüklerin tersi.
- “A”, “uyumlu bireyler,” uyumsuz ile zıt olan.
- “N”, “nevrozlu bireyler” daha dengeli bireye zıt olan.
Bu boyutların hepsi sağlığınız için önemli, hayatınızın akışı ile alakalıdır.
Dışa Dönük ve İçe Dönük Bireylerde İletişim Farklılıkları
Her insanın kendine özgü bir kişilik yapısı vardır. Kişilik özellikleri genellikle insanların sosyal etkileşimlere verdiği tepkiyi tanımlamak için kullanılır. Dışa dönük insanlar sosyal etkileşimden keyif alan ve toplumsal bağlantıları kolaylıkla kurabilen insanlarken; içe dönükler bireyler ihtiyaç duydukları enerjiyi kendi iç dünyalarından alan, nispeten daha sakin, daha az konuşan insanlardır.
Genellikle bireyin tepkisinin yönünü, etkisini ve öncelik sırasını belirleyen iç veya dış bir uyarıcının gücüdür.
Bu gücün üç doğası mevcuttur;
- Nörofizyolojiniz ile ilgili olan “biyojenik” doğanız.
- Hayatınızın kültürel ve sosyal yanları ile alakalı olan “sosyojenik” doğanız.
- Sizi siz yapan nedenler, kişisel özellikleriniz ise sizin “psikojenik (kişisel)” doğanız.
İnsan davranışları dinamik, itici bir gücün etkisi altındadır. Uyarıcının gücü davranışın dinamizmini gösterir. Bireyi belirli nesne ve koşullara doğru yönelten, onlara iten güçler olumluluk; bireyi belirli nesnelerden ve koşullardan uzaklaştıran, onlardan ayıran güçler olumsuzluk olarak nitelendirilir.
Dışa dönük bireyler eğlence ve sosyal etkinliklerle çekici bir güç sağlarlar. Heyecan verici şeylerle teşvik olurlar. Teşvik ihtiyacı dışadönüklere özeldir.
Dışa dönük insanlar ihtiyaç duydukları enerjiyi dış dünyadan, dış dünya ile kurdukları etkileşimden alırlar. Diğer insanlarla konuşmayı, sosyalleşmeyi severler, konuşkan ve girişken olmanın yanı sıra hemen harekete geçmeye istekliler. İletişim kurarken, daha yakın ve yüz yüze gelmeyi isterler. Rahat iletişim için yakın durmayı tercih ederler. Pek çok göz teması veya karşılıklı bakış isterler.
Öte yandan içe dönükler, konuştuğu kişi tarafından yakınlığa izin verilene dek farklı tarzlarda konuşurlar. Dışa dönük kişilik özelliklerine sahip bireyler siyah-beyaz, somut, basit dil tercih ederler. İçedönük kişilik özelliklerine sahip bireyler ise tercihi karmaşık bağlamsal, umulmadık, kurnazca cümlelerdir.
İçe dönük bireyler yanlış olarak anti-sosyal görünebilirler ama aslında anti-sosyal değildirler. İçe dönük demek içine kapanık demek değil. İçedönük demek, ihtiyaç duyduğu enerjiyi kendi içsel dünyasından, kendisiyle baş başa kalarak alıyor demektir.
Bu insanların bir kısmı da son derece sosyal olabilirler. Cana yakın olabilirler. Diğer insanlarla sohbet etmeyi seviyor olabilirler. Ancak bu yine de sınırlıdır. Yani bu sosyalleşme arttığında, süresi arttığında uzadığında yorulabilirler. Tercih ettikleri şey daha çok kendi iç dünyalarıdır.
Karakter Teorisinde İçe ve Dışa Dönüklük Örnekleri
Herkes biraz içe dönük, biraz da dışa dönüktür. Fakat hangisi sizin doğal çabasız haliniz?
Gerçekten bunu önemsememiz gerekiyor mu? Tabii ki. Bunu bilmemiz önemli. Peki biz bundan ibaret miyiz? Sadece bir avuç kişisel özellik miyiz? Hayır, değiliz.
Bazıları gibi olabildiğimiz gibi aynı zamanda hiç kimse gibiyiz. Peki nedir bizi kimi zaman benzer kimi zaman apayrı kılan bu kişisel özelliğimiz? İki arkadaş olarak, dışadönüklüğünüzü veya nevrotik olmanızı paylaşıyorsunuzdur. Ama iki arkadaştan birisinin kendine öz, onu ayırt eden davranışları ya da diğerinin kendisine özel, kendisi olarak algılamamızı, onu sevmemizi sağlayan birkaç özelliği var mı?
Peki bizi farklı kılan nedir? Bizim hayatta yaptıklarımız, kendimize öz projelerimizdir. Şu an kendine ait bir öz projen var ama burada hiç kimse onu bilmiyor. Çocuğun ile alakalı öz projen bambaşka iken; çocuğun hastalandığında bu öz projeden bağımsız özellikler sergileyebilirsin. Üç kez hastaneye gitmişsindir ama hâlâ neyi var bilmiyorlardır. Sen, sen değilsindir o an. Normalde sen çok anlayışlısındır, ama o an için anlayışsız davranıyorsundur. Bunlar bağımsız özelliklerdir ve o an hastanedeki idari ilgisizliğini bozmak için, annen veya çocuğun için gerekeni yapıyorsundur.
Bu bağımsız özellikler nedir? Bir ana projeyi ilerletmek adına canlandırdığımız senaryolardır. Asıl önemli olan da budur. Hangi tipsin diye sormayın insanlara; “Hayatındaki ana projeler neler?” diye sorun. Bu bağımsız özellikleri uyguluyoruz. Bir profesör içe dönük bir birey olabilir ve Onun ana projesi öğretmektir.
Yeni, heyecan verici neler varsa onlara anlatmaya can atıyor, paylaşmaya sabırsızlanıyor olabilir ya da sabahın sekizinde, öğrencilerinin biraz espriye ihtiyacı olduğunu düşünüp, zor geçen ders dönemlerinde onların ilgisini biraz meşgul etmek istiyor olabilir. Yani dışadönük bir şekilde davranıyor olabilir. Örneğin, bu şekilde gerçekleşen sözde dışadönük süreçten sonra kişinin biraz rejenerasyona ihtiyacı olabilir. Bu içedönük bireyler bazen tuvalete gidip dışadönük bireylerden ve onların elinden kaçanlardır.
Ayrıca bu tarz psikoloji konuları ilginizi çekiyorsa, yine sitemizde yer alan “Psikolojide Kişilik Bozukluğu Tanısı ve Tedavi Yöntemleri” adlı yazımıza göz atabilirsiniz.
